زن.مسافرت وتحصیل

   

پاسخ به سوال:

مسافرت و تحصیل  و اشتغال زن و دختر به دور از خانواده از دیدگاه اسلام چگونه است؟

مقدمه:

اسلام با تحصیل واشتغال و مسافرت بانوان مخالف نیست. و مشروطا آن را به شرط حفظ امنیت وکرامت و آرامش زن وخانواده  برای اعتلای فرهنگ و غنای اخلاق و اقتصاد و فرهنگ  خانواده   مناسب می‌داند

                             

منتها تحصیل و اشتغال و مسافرت بدون حضورمحارم مرد (امنیت) به این دلیل  که باعث مفسده و مشکل گردد جایز نیست. اساسا هر عمل و رفتاری که باعث مفسده و یا بی‌امنیتی و یا بی‌مبالاتی شود شرعا گناه محسوب می‌شود.

                                          

مسافرت و تحصیل زنان

نظر فقهای شیعه و اهل سنت درباره مسافرت بانوان. (در این مورد یکسان است (

 

 :رسول خدا فرمودند

 -بر هیچ زن مومنه‌ای شایسته نیست به تنهایی به سفر برود و پدر یا برادر یا شوهر یا پسر یا یکی از محارمش اورا همراهی نکند.

- بر زن جایز نیست که مسافرت یک شبانه روزی بدون همراهی با محرمی (مرد) برود.

منبع: کتاب سفارشات پیامبر به زنان ودختران. صفحه  43

در منابع اهل سنت نیز مشترکا روایت است:

پیامبر گرامی صلی الله علیه و سلم فرموده‌اند:

«لاَ تُسَافِرُ المَرأَةُمَسِیرَةَ ثَلاَثَةَ اَیَّامٍ اِلاّ وَ مَعَهَا ذُو مَحرَمٍ:

زن اجازه ندارد مسیر سه روز (به زبان امروزی 81 کیلومتر) را بدون محرم سفر کند». حال سؤالی پیش می آید که امروزه مثلاً: راه خانه تا مکه را در عرض فقط چند ساعت طی میکنیم و همه ی همسفران نیز مردم مورد اعتمادی هستند، چون همه احرام بسته و مُحرِم شده اند، آیا با این شرایط نیز زن نمیتواند بدون محرم سفرکند؟

در جواب می گوییم: ابن عباس رضی الله عنه روایت میکند که رسول خدا صلی الله علیه و سلم در یکی از فرمایشات خود فرموده اند: «زن حج نکند مگر اینکه همراهش یکی از محارمش وجود داشته باشد». در این حین یکی از اصحاب پیامبرعلیه السلام که در آن مجلس حضور داشت گفت: یا رسول خدا مَن در فلان جنگ نام نویسی کردم و همسرم را تنها بدون محرم به حج فرستادم و حال در مکه به سرمیبرد!!!!! {لازم به ذکر است که: محل سکونت پیامبر علیه السلام مدینه بوده ومسافت بین مکه و مدینه نیز مسیر سفر میباشد}.

پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم خطاب به آن مرد فرمودند: «اِرجِع و حُجَّ معها: برگرد و برو پیش همسرتو با او حج کن و او را تنها مگذار».

نزد امام اعظم ابوحنیفه رحمه الله آنچه که مسلّم بوده و در مذهبش به عنوان حکمی از احکام جاری است، کمیّت مسافت (81 کیلومتر) است نه زمان آن. به همین علت با پیشرفت وسایل نقلیه شاید مسیر سفر را در عرض فقط چند ساعت با هواپیما یا.... طی کنند، اما درمذهب ایشان اعتباری به زمان نمی دهند، بلکه مقدار مسافت آن مورد اعتماد است. پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم در حدیثی دیگر فرموده اند:

«بر زنی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، حلال نیست که مسیر سفر {81 کیلومتر} را بدون همراهی پدر یا پسر یا زوج یا برادر یا یکی دیگر از محارم خود، سفر کند»

 بنا به این فرموده رسول گرامی علیه السلام، حکم مسافرت بدون محرم زنان درمذهب امام اعظم ابوحنیفه رحمه الله حرام بوده و این حکم نسبت به جهان امروزهیچ تغییری نیافته و نخواهد کرد، حتی در کتب فقهی ما آمده که اگر زنی مال دار بوده و استطاعت برای حج کردن را دارا باشد، اما مَحرمی نداشته باشد که او را همراهی کند، فرضیت حج به ایشان تعلق نمی گیرد و حج بر وی فرض نمیشود،حجی که یکی از ارکان پنجگانه اسلام است شریعت اجازه نداده که زن تنها سفرکند. پس سفرهای دیگر که جای خود دارد. در نتیجه وظیفه ی ما مسلمانان این است که:

«به فرمایشات رسول گرامی مان محمّد مصطفی صلی الله علیه و سلم وآنچه که از فرمایشات ایشان توسط مجتهدین مذهب استخراج شده است، لبّیک گفته وبا جان و دل آن را قبول کنیم و به آن جامه ی عمل بپوشانیم.

چون خداوند درمورد فرمایشات پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم فرموده اند:

ما یَنطِقُ عن الهوی اِن هو الاّ وَحیٌ یُوحی؛ گفته های پیامبر اسلام علیه السلام از هوا وهوس نبوده و از خود چیزی نمی گوید، بلکه سخنان ایشان وحی بوده که از طرف خداوند متعال به او ابلاغ گشته است«.

    

کار و تحصیل:

 -در مورد کار و تحصیل چون مدت بیشتری را در پی دارداذن ولی لازماست. یعنی رضایت پدر به شرط امنیت خوابگاه و محل سکونت و محل کار و تحصیل که مفسده‌ای برای دختر یا همسرپیش نیاید.(اما غالب مراجع با تحصیل راه دور و تنهای دختران خوشبین نیستند و اساسا با کار و تحصیلدور از خانواده بی‌میل هستند). دلیل این نگاه هم برداشت های آنان از آیات و روایات و احادیث و مستندات در حوزه زن و تجلی آن در جامعه فعلی است.

به نظر من فقه پویا یعنی فقهی که به روزاست ودرک کننده‌ی احوال و مقتضیات زمان است.

 

                                        

                              

                

به نگاه شخصی‌ام تحصیل به شرط عدم مفسده: یعنی ایجاد امنیت روحی و روانی و جسمی  به دور از خانواده که باعث مشکلات اخلاقی و آسیب روحی و جسمی نشود بلا مانع است.

چون خودم در این فضا بودم عرض میکنم ،اغلب پسر و دخترهایی که مهمان دانشگاه شدند و از جای دور آمدند بعلت دوری از سنت های خانوادگی. و ورود به آزادی آنی، جو گیر شده و از لحاظ اخلاقی مشکل‌دار شده‌اند.

                                            

اما انصافا بعضیها فقط در خوابگاه و با دوستان همجنس و در محیط آزاد فقط برای انجام ضرورتها دیده میشوند. گفتگو و توقعات و رفتارهایشان حاکی از امانتداری و صداقتشان است. از اول با این طیف از بانوان در حوزه تحصیل و امداد آموزشی کنارمی آمدم. گاه در نمره‌ها، گاه در پروژه ها و...تسامح و تساهل مضافی خرج داده‌ام. و سعی کردم حتی در صورت نیازشان کمکهای مالی با همیاری دوستان بدون اینکه خودشان متوجه شوند داشته باشم. بعضی از همکاران هم مثل خودم فکر می‌کنند. باید امتیاز زیادی برای بانوان خویشتن‌دار و مودب و موقر قائل شد.

اماعده‌ای از دانشجویان که شما از رفتار و سکنات شان در می‌یابید دانشگاه محل تفریح و تفرج و تجربه‌های... آنهاست و متاسفانه از طبقات خوب جامعه هم هستند.جو آزادی آنی آنها را افسار گسیخته کرده و تن به هرکاری می‌دهند. تا بقول معروف الکی خوش باشند .

 این دسته از بچه‌ها در حوزه اخلاقی مشکل قطعی دارند. بعضیها معتاد، بعضیهاخیابانی، بعضیها دچار بیماریهای روانی هستند. گروهی مشکل مالی را بهانه‌ ی هرزگی خود می‌کنند و گروهی مشکل غریزی. و گروهی مشکلات اجق وجق من درآوردی را بهانه می‌کنند. کلا با توجیه اباطیل آنها می‌توان یک کتاب پر فروش نوشت. 

                                    

                                          

 

نکته                        :  

 ضـعف محیـط

چون رفتار محیط هم نسبت به زنان مطلوب نیست ونمره زیر 10دارد طبعا امنیت اخلاقی برای زنان ما ضریب مقبولیت پائینی دارد.( رفتار بعضی از اساتیدو بازاریان. رانندگان. و اشخاصی که در طی روز با آن مواجهیم. تا خود جو محیط  و مطالبات کلی و دست‌ساز مردم از زن و دختر)

شمااگر فرشته‌ی عرش هم باشید باز هم به دلایل ناامنی فرهنگ محیطی اذیت می‌شوید. مگر اینکه حامی و پشتیبان داشته باشید. که مهمترین پشتیبان هر شخص عفاف و مدیریت معاشرت او در جامعه است واینکه داشتن اهرم هایی مانند دسترسی آسان به خانواده و تعامل و ارجاع عاطفی عاجل با آنها و حمایت  معنوی و حضور فیزیکی آنان نقش بسیار مهمی را در حفظ امنیت اخلاقی و معنوی افراد ایجاد می‌کند.

بنابراین بعنوان کسیکه در حوزه‌ی رفتارهای امنیتی جامعه صاحب نظرم به نگاهم صلاح نیست دخترها بدور از خانواده باشند. حالا بعضیها خونه‌ی خاله و عمه و دایی و عمو و برادر و پشتیبانی دارند که مثل خانواده است. قبول دارم.

البته بعضیها هم با بی‌درایتی و بی‌نظارتی بچه‌هاشونو به امید آنها فرستادندکه فجایع آنها کمتر از ولنگاری  بقیه نبود.  بقول خانمها: اونایی که ذاتشون خورده شیشه داره هر جا بروند کارشونو می کنند. به نظرم دستگاه عفت و حیا در وجودهر کسی روشن باشد. خودش را حفظ میکند چه دختر چه پسر. محیط بد  برای عفیف و با حیا گرچه ناامن است اما می شود با برنامه‌ ریزی و مدیریت رفتار صحیح از آسیبهایش دور ماند.

و یابقول استاد ما: اگر مبارزه و جهاد میسر نبود مهاجرت  وامتناع ازحضور حتما جواب می‌دهد. 

حمیدرضا ابراهیم زاده

                                                                    2 آبان1392 

تمامی حقوق نشر برای مولف محفوظ است.