معرفی رساله حقوق امام سجاد
امام زین العابدین:
حضرت علی بن حسین(ع) متولد پنجم شعبان سال38هجری است.
مادرش شهربانو شاهزاده ساسانی ایرانی الاصل می‌باشد.
به نقلی ایشان فرزند دوم امام حسین پس از حضرت علی اکبر بوده و در واقعه کربلا 23 یا 24 سال داشتند و به علت بیماری در نبرد خونین کربلا حضور نداشتند.
و از غروب روز عاشورا به امامت رسیده و آغاز امامتشان با اسارت و عزای بزرگ شیعیان مصادف گردید. آن بزرگوار با کنیه ابومحمد و ابوالحسن مشهور بوده و تا سال 95 هجری امامت و رهبری شیعیان را بعهده داشتند.
براساس روایات ایشان در دوازدهم یا هیجدهم محرم سال 95 به دستور ولید بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسیدندو در بقیع بخاک سپرده شدند.(متأسفانه در ماده ی تاریخ تولد وشهادتشان تعارضات فراوانی یافت می شود.).. پس از ایشان فرزند برومندش باقرالعلوم محمد بن علی عهده‌دار منصب امامت شدند که مادرش فاطمه دختر امام حسن بوده و حضورامام باقر در کربلا4سالگی ایشان رخ داده بود.
از مهمترین آثار امام سجاد صحیفه سجادیه و رساله حقوق است که هر دو در نوع خود بی نظیر و مورد رغبت نخبگان و دانشمندان و علمای آن عصر و آیندگان گردید و امروزه با گذشت قریب به 1350 سال از تألیفات ایشان هنوز هم دارای رویکرد علمی و عرفانی است و شیعیان از صحیفه سجادیه به اخت القرآن یا زبورآل محمد یاد می کنند.
***
بسم الله الرحمن الرحیم
نظام حقوقی در مکتب الهی بویژه در اسلام براساس کرامت انسانی استوار بوده و بر مبنای سنت‌های الهی در جریان است و با نفی ارزشهای کاذب نژادی و قومی همه مردم را از قبایل و ادیان و نژادهای مختلف را در صورت اعتقاد به توحید و روز جزا و عمل صالح بعنوان جامعه واحد می شناسد و مؤمنین این ادیان را محترمتر میداند.1
قوانین اسلام دایر و هماهنگ با فطرت بوده و نیازها و تمایلات انسان را در مسیر معتدل مورد توجه قرار میدهد.2
یکی از بارزترین و ارزنده ترین کتابهای حقوقی و آیین نامه‌های حقوق بشر مبتنی بر عزت و کرامت انسانی در تاریخ تمدن رساله حقوق امام سجاد است که گویا در سنین جوانی آن بزرگوار یعنی خود دهه شصت هجری نوشته شده است.
یکی از بزرگترین سرمایه‌های ماندگار آن امام همام، آفرینش شاهکار رساله حقوق است.
هنگامیکه ایشان با حادثه دلخراش کربلا مواجه می شوند، همه عوامل و رخداد واقعه‌ی جانکاه کربلا را عدم اطلاع مردم زمان نسبت به حقوق شهروندی و کرامت انسانی می‌یابند. زیرا در این جریان خرد دینی و فرهنگی و فکری و بصیرت مردم در زیر خط فقرخفه شده بود.
البته به لحاظ استفاده ابزاری از دین توسط حکام مزور و ستمگر، و جمود و قشریگری دینی مردم. امام در این مقطع با مهندسی سازمانی متأثر از خرد قدسی خویش، مصمم شد تا غل و زنجیرهای انحرافات و خرافات و جهل و ظلمت فکری و عقیدتی را از گرده‌ی این مردمان بردارد و آنان را از یوغ‌های استثمار خارج سازد. مردمی که از دین و اطاعت از زمامداران جز پوسته خشک و ظاهری هیچ عایدشان نبود و از کرامت انسانی و حقوق خود و دیگران اندوخته‌ای نداشتند و به تعبیری همای آزادی و عزت و بصیرت از روح و جانشان پرگشوده بود. بالطبع در این مقطع امام رسالت خویش را در روشنگری نسبت به فهم دینی و آشنایی با حقوق خود و دیگران می‌دید و در همین زمان شعله‌های آتتش فتنه اموی در اعماق دل و جان مردم ریشه دوانده بود و جز فرهنگ سازی عمیق با مهندسی فرهنگی امام سجاد(ع ) هیچ ابزاری نمی توانست باعث بیداری و برون رفت از چالش آتشفشان فتنه اموی کارایی داشته باشد.
بنابراین آن حضرت با زبان آموزگاری خویش همه حرفها و آموزه‌ها را در آن خفقان در قالب ادعیه صحیفه و تبیین حقوق حقه به مردم عصر و آیندگان، گرد آوردند که تا به امروز نیاز جامعه اسلامی را برطرف می کند. در این رساله، ایشان همه مختصات روابط انسان بر دنیای حضورش را مورد دقت خویش قرار دادند که در این مقال فقط میتوانم با توجه به ضیق وقت به سر فصلهای موجود و برخی پیش نیازهای جانبی اکتفا کنم.
ا- سوره بقره 62- و سوره حجرات13 2- سوره بقره 143- وسوره روم30
1- حقّ خدا :
- خداوند تنها نیاز حقیقی انسان است و او سرپرستی پارسایان را خود برعهده میگیرد او که نیازی به همسر و شریک ندارد و از پدر و مادری زاده نشده است. اوکه مهربان و تواناست.....
- پیش نیازها :
- رابطه موجودات و اطاعت تکوینی ..
- آزادی بشر
- آثار سرپیچی از اطاعت خدا ترک طاعت طغیانگری
- آثار اطاعت در عزّت و صلابت بشر
2- حقّ‌نفس:
-سرمایه و ارزش عمر برابر با همه تمنیات انسان و قداست جان و آبرو در محضر ذات اقدس ربوبی .
- کرامت انسانی علت بعثت انبیاست.
- انسان موجودی معشوق برای خداست و خداوند بر انسان غیرت دارد.
- محاسبه و مراقبه نفس انسان را با خدا هم صفت و دوست میکند.
- مبارزه با خودشیفتگی و خود پرستی با اعتماد به نفس ممکن است.
-هر گناهی انسان را از مسیرتکامل دور میکند و برای برون رفت از این مخمصه توبه‌ی خاصی را میطلبد و باید هزینه و غرامت متناسب با آن بزه ادا شود اگرچه خداوندغفار است.
3-حقّ زبان:
- زبان بعنوان معرف انسان و شخصیت او یک امتیاز است و ارزش هرکس هنگامی مشخص میشود که قفل زبانش را بگشاید.
- زبان یکی از شاهکارهای خلقت انسان است و خداوند برای نعمت زبان و بیان بر او منت گذاشت.
- هشدار به زبان برای دقت در ابراز مکنونات درونی.
- یک زبان و لب دو گوش دو چشم یک فلسفه مهم برای آفرینش انسان.
- زبان عامل نجات یا فجات.
- حرمت زبان گشودن به لغویات و حرف بیهوده و دروغ و غیبت و تهمت.
- از زبان می‌پرسند.
4- حق گوش:
- آدمی فربه شود از راه گوش.
-مراقبت از گوش برای نشنیدنی‌ها.
- حرمت گوش کردن به لغویات و غیبت و تهمت و...
- توجه به شنیدنی‌ها.
- کدام موسیقی حرام است ؟
- از گوش می‌پرسند.
5- حق چشم :
- جادوی آفرینش و نعمت بزرگ دیدن ، شگفتی‌های ساختمان چشم، حدقه، پلک، مایع درون و..
- مراقبت از چشم در برابر نگاههای ناگاه و گناه آلود و هر آنچه برایش شرع محدود کرده است.
- تفاوت دیه چشم نسبت به سایراعضای بدن بعلت سلطنت چشم بر سایر اعضا.
- چشم جاسوس دل و روزنه قلب است.
- از چشم می‌پرسند.
6 - حق پا :
- پا عضوی جهادگر است.
- خدمت و خیانت پا.
- گام برداشتن به سوی خوبی‌ها و رفع حوائج مردم و بویژه مؤمنین.
- از پا هم می‌پرسند.
7- حق دست :
- دست عامل کمک به همه اعضای بدن برای رفع نیازهایشان است.
- ارزش کار یدی از نگاه آیات و روایات .
- ارزش بدست گرفتن قلم و خط خوش.
- خدمت و خیانت دست.
- از دست هم خواهند پرسید.
8- حق شکم:
- شکم با مجموعه اعضای داخلی خود عضو بسیار مؤثر در سرنوشت انسان است.
- عضو پر درد سر و توسری خور.
- فواید کم خوری و روزه داری.
- وجه حیوانی شکم و حشر حیوانی برای نوکران شکم.
- غالب گناهان انسان برای پر کردن خندق بلاست.
9- حق عورت (آلت جنسی):
-غریزه جنسی نعمتی برای انسان.
- محدوده حیوانی و انسانی غریزه جنسی.
- غریزه جنسی عامل آرامش از دردها و آلام روحی و جسمی و عامل اطفاء بلاها و عطش آتش درون و ابزاری برای سلامت نفس.
- غریزه جنسی دستگاه ایجاد نسل و دوام بقا و جاودانگی برای انسان.
- استفاده نابجا از عورت عامل تباهی و فساد است و آثار مخرب زنا.
-آثار سازنده‌ی ازدواج و ارزش ازدواج بعنوان تکمیل نیمی از ایمان و اطفای صحیح شهوت در ازدواج کامل و موقت .
-ازدواج سنت الهی است.
10- حق نماز:
- چهره‌ی واقعی و با عظمت نماز.
-نمازقویترین عنصر بازدارنده از پلیدی‌ها.
-نماز کلید تکامل بهشت آدمی است.
- نماز همانند تنفس تکرار پذیراست زیرا باعث تداوم حیات روحی انسان است.
-به اهل خود ( دوستان ،کودکان.عیال و... ) درباره نماز سفارش کنید.
11- حق روزه :
- روزه همان صبر است.
- روزه سپر آتش جهنم است.
- آثار روزه در سلامت فردی انسان .
-آثار روزه در تربیت اخلاقی فرد و جامعه .
-آثار و فواید اجتماعی روزه.
12 و 13- حق حج و قربانی:
-اسرار حج .
- حج تجلی بازگشت به فطرت و اصل انسانیت است .
- حج تجلی وحدت در عبادت است.
- حج خوی اشرافی را در هم می‌شکند.
- ارزش عرفات و فضای صحرای مشعر.
- قربانی کردن تمنیات جایز و نامشروع مورد ارزش است.
- قربانی همان بریدن از دوست داشتنی‌ها و دلبستگی‌هاست.
14- حق صدقه:
- ارزش و اعتبار صدقات .
- اقسام صدقات جاریه، صدقات فقط انفاق مالی و خدماتی نیست. حتی تبسم برای خشنودی والدین و ایتام هم دارای منزلت بسیار بالایی است.
- صدقه هفتاد بلای آسمانی را دفع میکند.
- منظور از « بر » همان نیکی و صدقه است.
- با صدقه مال و جان و ناموستان بیمه میشود.
15- حق حاکم و رهبر سیاسی:
- اطاعت از حاکم عادل باعث رونق مادیات و معنویات است.
- ضرورت انسجام و انضباط اجتماعی و نظم پذیری برای تحقق آرمانهای الهی.
- پیامبر رحمت پدر امت اسلام است و جانشینانش نیز نسبت ولایت بر مردم دارند.
16- حق معلم و استاد:
- ارزش دانش و دانشمندان.
- ارزش تعلیم و تعلم و تربیت در اسلام.
- نقش بی سوادی در جهل و خرافه و انحرافات و تبعیض.
- برتری عالم بر شهید.
17و18و19و20- حق مالک و برده:
- عوامل بردگی.
- آزادی و آزادگی ارزشمند است.
- استعمار فکری و فرهنگی همه وجود انسان را به بردگی میگیرد.
- به اسیر کن مدارا .
- رفتار با کارگرانی که دائماً در منزل بر ایمان تلاش میکنند (کنیز) .
- کنیز هم عزت و کرامت انسانی دارد.
- بدترین تجارت آدم فروشی است.
21- حق رعیت:
-عزت و کرامت انسانی گمشده بشریت است.
- لزوم اجتناب از برده داری و استعمار و استثمار در اسلام.
- تحمل ناملایمات مردم.
- حاکم عادل به رفاه مردم اهتمام دارد و برای رفع حوائج مردم تلاش میکند.
- اقامه عدل و رفع تبعیض حق مردم است.
22- حق شاگرد:
-ارزش راهنمایی و تربیت و آموزش.
- پرورش خرد و عاطفه ارزشمند است.
- وظائف آموزگار ماندگار رونق خرد است.
- معلم و والدین آنقدر وظایف مشترک دارند گویا مرزی نمی‌شناسند.
23- حق همسر :
- همسران مایه آرامش هم هستند .
- همسران همکاران و همفکران زندگی برای تربیت نسل هستند.
- وظائف و حقوق متقابل همسران.
- نفقه و مسکن حق همسر است.
- ارزش خوش رفتاری و توجه به همسر.
24و25- حق پدر و مادر:
- سفارش خدا بر احسان به والدین در مرتبه پس از خدا .
- هشتاد حق برگردن فرزند بخاطر پاسداشت مقام والدین مترتب است.
- بهشت زیر پای مادر است.
- لذت زندگی و محبت به والدین جز عمر حساب نمی‌شود.
- آثار بد خلقی با والدین و عاق شدن توسط آنان در سیه‌روزی فرزند.
26- حق فرزند:
- تربیت صحیح فرزند شناسنامه کاملی از شما برای آیندگان و معاصرین است.
- ارزش نام نیک و تربیت نیک و ازدواج شایسته برای فرزند.
- همانگونه که دوست دارید شناخته شوید تربیت کنید.
- حتی فرزند هم می تواند عاقتان کند.
27- حق برادر:
- برادر بمنزله بازو و یاور و حامی خانواده است.
- اصلاح ذات بین در اسلام ارزشمند است.
- علت همه سفارشات درباره برادر بخاطر وحدت برای برخورد با ناملایمات و صعوبات است.
28- حق احسان کننده:
- نیکی کردن به همنوع سفارشی الهی است.
- پیامبران و هادیان جامعه بزرگترین ابرار و نیکوکاران دنیا هستند.
- همه نیکی‌ها مادی و خدماتی نیست بلکه تلاشهای معنوی و مشاوره و آموزش هم نیکی است.
- خدمتگذاری به خلق و پاسداری از کرامت انسانی با هر زبان هم نیکی بزرگ است.
- رمز بقای نعمت، سپاسگذاری از احسان احسانگران است.
29- حق مؤذن:
- اذان مهمترین شعار بزرگ اسلام.
- مؤذن رواج دهنده شعائر مقدس الهیست و پاداشش را از خدا میگیرد.
- مؤذن حق شفاعت دارد و شهید محشور میشود.
30- حق امام جماعت:
- فلسفه تشریح نماز جماعت.
- اهمییت و ارزش نماز جماعت در سازماندهی تشکیلات اسلامی و انسجام و اتحاد اسلامی.
- نقش امام جماعت در ترویج نماز و شعائر الهی.
- بر یهود امتم سلام نکنید. ( تارکان نماز جماعت )
31- حق همنشین :
- خدا بهترین همنشین انسان است.
- با چه کسانی همنشینی کنیم؟
- همکاران و همکلاسی‌ها و هم اتاقی‌ها همنشینان ما هستند .
- نعمت همنشین خوب سپاسگذاری میطلبد.
- خطر همنشینان بد برای فرجام و سقوط تلخ.
32- حق همسایه:
- گمان بردم که همسایه هم صاحب ارث است.
- دنیای همسایه داری دنیای محبت و ایثار و رازداری است.
- تا چهل همسایه برگردنمان حق دارند.
- اینهمه سفارش برای همسایه داری یعنی همسایه را باید تکریم کرد.
- همسایه بدی نباشیم و از همسایه ی بد به خدا پناه ببریم.
33و34- حق دوست و همراه و همسفر:
- ارزش دوست و همراه خوب، آشنایانی که در سرنوشتمان تأثیرگذارند.
- کاش با فلانی رفاقت نمی‌کردم. ( روزحسرت )
- فرجام دوستی بارفقای ناباب و رفقای شیرین‌تر از جان.
35-حق شریک:
- ارزش امانتداری در اسلام و نکوهش خیانت در امانت.
- حق شفاعت شریک.
- هیچ قانونی برای سهامداران و شرکا به اندازه رعایت حسن خلق و اغماض کارا نیست.
36- حق مال:
- اعتدال در مال اندوزی.
- ثروت اندوزی حلال اما بی‌حصر جایز نیست.
- اقتدار مالی نباید به تحقیر و هجمه و تجاوز به حقوق دیگران بیانجامد.
- افراط در مصرف ( اسراف ) در اسلام نکوهیده است.
- زکات تطهیرکننده و بیمه‌کننده اموال.
- زکات اقتصاد پویا و هدفمند در اسلام..
- احیای زکات برنامه صالحان .
37-حق طلبکار:
- رسیدگی به دیون و حقوق حق‌داران در پایان هر فعالیت مالی و معنوی.
- تصفیه حساب و ثبت دیون و رفع آن .
- حق زن مانند حق طلب کار باید ادا شود.
- گدای واقعی مستمند فکری و عقیدتی است.
39و38- حق مدعی و مدعی علیه:
- استقلال قوه قضا در اسلام.
- مسئولیت بزرگ دستگاه قضا رفع بی عدالتی و برداشتن ستم از سر مظلوم است.
- احترام به دیون هم توسط مدعی و مدعی علیه و در نظر گرفتن خدای عادل و منتقم.
- استقلال قاضی در رأی.
40و41- حق مشاور و مشاوره گیرنده:
- اهمییت مشاوره در اسلام.
- خیرخواهی برای مشاوره شونده .
- از چه کسانی میتوان مشاوره گرفت؟ - از بخیل و حسود مشاوره نخواهید.
- مشورت عامل تشکیل حکومت اسلامی و حکومت بر مبنای مردم سالاری دینی است.
42و43- حق پند دهنده و پند گیرنده:
- مبانی انتقاد
– منتقد سنگ محک بر عیار طلای اعمال و رفتار و خدماتتان می‌زند.
- انتقاد عیب جویی نیست. منتقد عیب جو نیست.
- رمز شکوفایی همه فعالیتها انتقاد سازنده است.
- منتقد باغبانی است که شاخه‌های شکسته و نامتعارف درخت موفقییتتان را هرس میکند.
44- حق کهنسالان:
- ارزش تجربه برای انسان اسباب پیدایش دانشگاهها و موسسات علمی شده است.
- کهنسالان منبع تجارب ارزنده‌اند.
- جوانان عبرت گیرندگان از تجارب پیران همیشه موفقند. - ثروت ملت‌ها پیران با تجربه و کارآزموده‌ی آن جامعه است، تولید علم همیشه از مجرای تجارب کهنسالان شده است.
45- حق خردسالان:
- توقع تربیت صحیح .
-کودکان وزرای خانواده‌اند.
- تمنیات خردسالان بر خواسته از دیدنیها و شنیدنی‌های دیگران است. پس به توقع بیجایشان اهمیت ندهید .
- خداوند امر به برآوردن حوائج کودکان یتیم کرده است.
- یتیم نوازی باعث آمرزش است.
46و47- حق سائل و مسئول:
- نیازمند واقعی کیست؟
- توقعات بیجا جای اجابت ندارد.
- اطعام دادن از اطعام خوردن لذت بخش‌تر است.
- تعجیل در برآوردن حوائج مشروع مؤکد است.
- قصاص
- سلب‌کنندگان امنیت جامعه نباید عفو شوند.
- احسان در حق شایستگان باعث نزول رحمت خداست.
48- حق خوشحال کننده:
- شادی دهندگان :خیرین، هنرمندان، و خوش‌اخلاقان دوست داشتنی‌ترین افراد جامعه‌اند.
- نیازمندان و ایتام را شادکردن هنر است.
- صله رحم باعث شادمانیست.
- حق میهمان از میزبان بیشتر سفارش شده است.
49- حق کسیکه در حق تو بدی یا دشمنی کرده است:
- دعوت به اصلاح ذات بین.
- دعوت به عفو و اغماض.
- محبت رمز سلامتی و تألیف قلوب است.
- مؤمن انتقام جو و کینه توز نیست.
- آثار جدال احسن و مبارزه جوانمردانه.
50- حق هم کیشان:
- اهمییت دینداری و احترام به مؤمنین.
- آبروی مؤمن از کعبه بیشتر است.
- اخوت و اتحاد و همدلی رمز بقای امتها است.
- تجسس گناه است.
51- حق اقلییت‌های دینی:
- همه ادیان در پیشگاه خدا دارای ارج و قرب معنوی هستند.
- ایمان به رسالت همه انبیا برای اهل اسلام الزامیست.
اسلام پناهگاه اقلییت‌ها است.
- اهل ذمه نیز در پناه و در کنف حمایت پیشوایان دینی امت اسلام بودند.
- بدگویی به سایر اهل کتاب جائز نیست.
- مهربانی و همزیستی مسالمت آمیز با اقلییت‌های دینی روش امت اعتدال است.مسئولیت امت اسلام در قبال اهل ذمه بسیار سنگین است.
در پایان امیداست همه کلیدها و سرفصلهایی راکه در این مقاله ذکر شده است بتواند فضای کاربری لازم برای کاربران فراهم نماید . وامیدوارم قدردان نعمات بزرگی چون بعثت رسول خدا و ولایت امامان باشیم و بتوانیم سپاسگذار مجاهدت‌های بی‌دریغ بزرگانی چون امام سید الساجدین بمانیم.
حمیدرضا ابراهیم زاده
- بابلسر 1390/9/15
کلیه حقوق برای مولف محفوظ است .
