سنت و مدرنیته در اسلام
سنت و مدرنیته در اسلام
تعریف جامعی که از سنت شده است:
سنت باور یا رفتاری است که در یک گروه یا جامعه از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود، و دارای معنای نمادین یا اهمیت ویژه‌ای است و ریشه آن به گذشته برمی‌گردد. تعطیلات عمومی و نیز لباس‌های غیرمنطقی اما به لحاظ اجتماعی معنی‌دار (مانند کلاه‌مویی که قضات در برخی کشورهای غربی در دادگاه‌ها بر سر می‌گذارند) نمونه‌های بارزی از سنت هستند. حتی هنجارهایی نظیر سلام و احوال‌پرسی کردن نیز سنت تلقی می‌شوند. سنتها می‌توانند در طول هزاران سال به حیات خویش ادامه دهند یا اینکه گسترش پیدا کنند. در عین حال سنتهایی هم هستند که به دلایل سیاسی یا فرهنگی در طول مدت کوتاهی ایجاد شده‌اند. /تعریفی است موضوع سنت
ودرتعریف مدرنیته هم آمده است که:
دوران نوین، دوران مدرن یا مدرنیته (به لاتین: modernity) به جامعهی نوین اطلاق میشود. مدرنیته دوره‌ای تاریخی است که بین سده پانزدهم میلادی تا سده بیستم را در بر دارد و واجد جنبش‌های متعدد فرهنگی و عقلانی است.
اما سنت های الهی نیز درقرآن اینگونه تعریف شده اند:
سنت در لغت یعنی راه، روش، طریقت و دستور؛ سنت از ماده «سَنَّ یَسُنُّ جمع آن «سُنَن» است. بنابراین، تعریف لغوی سنت الله یا سنت الهی؛ یعنی راه و روش خداوند، و دستور خداوند. سنت الهی در اصطلاح عبارت است از: روش خداوند در اداره نظام هستی و موجودات.
سنت الاولین در قرآن شامل حقوق خدا بر انسان وکاینات است.
«سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنْ رُسُلِنا وَ لا تَجِدُ لِسُنَّتِنا تَحْویلاً»؛ سوره اسرا 77
این سنت (ما در مورد) پیامبرانى است که پیش از تو فرستادیم و هرگز براى سنت ما تغییر و دگرگونى نخواهى یافت.
سنت آفرینش.سنت مرگ. سنت هایی همچون آفرینش جهان پس ازمرگ. و پلن و نقشه ی هستی.تکامل بشر و بسیاری از موضوعاتی چون توحید. نبوت و معاد هیچ تبدیل وتغییری در آن راه ندارد
که فرمود: سنت الله فی الذین خلو ا من قبل ولن تجد لسنت الله تبدیلا / سوره احزاب 62
و درباره نبوت پیامبر اسلام وشیوه ی دعوتش ورسالتش می فرماید:
ما کان علی النبی من حرج فیما فرض الله له سنت الله فی الذین خلو من قبل وکان امر الله قدرا مقدورا / احزاب38
واقعیت این است که خدا وند رسالت رسول کرم یا پیامبر مدرن اسلام را با مسیح (ع)در یک راستا سنت خود می داند
و مهندسی کارخود را قدرا مقدورا می داند.
این یعنی پایه های تکامل سنت خدا به واسطه گذار تاریخ وزمان از کلیم به مسیح واز مسیح به احمد...
اما بسیاری ازسنت های اجتماعی که از مهندسی خدا شعبه می شوند. اغلب با مقتضیات زمان همراهند
حتی رسول اسلام هم با لحاظ مقتضیات تکامل زمان و مهندسی خدا رسالتش امضا شد.واینگونه سنت های اجتماعی باپذیرش مقتضیات زمان نو و مدرن می شوند
مثلا ازدواج سنت پیامبر اسلام است که فرمود هر که به آن علاقمند باشد ازمن وهرکه از آن رویگردان باشد از من نیست و...
رسوم ازدواج از زمان رسول خدا تاکنون دچار بسیاری از افت وخیزهای مقتضیات زمان مدارانه قرار گرفت. درحالیکه
ازدواج سنت الهی ولایتغیر هست.
شاکله ی ازدواج این است مردی از زنی که در قباله ازدواج کسی نیست خواستگاری می کند وبا لحاظ مدت ونوع ازدواج وتعیین مهریه ازدواج شکل می گیرد و سنت را می پذیرد.
الباقی می شود حواشی که ازحالت سنتی به حالات مدرن درحال تغییر است
بله بران و قند شکنی وانواع واقسام فرهنگهایی که رخصوص مراسم ازدواج وجود دارند همه وهمه میشود حاشیه یک ازدواج که ازمتن اصلیش هم پررنگ ترشده است و ازدواج را از حییز آسانی اش ساقط کرده است آن روزها بمجرد قبول زوجیت و خواستگاری زمانی برای یک مراسم آسان انتخاب می شد وعملا زوجین به زندگی مشترک وارد می شدند و مسئولیت های آن را می پذیرفتند . اما امروزخود بله برانش با دعوت همه ی خدم وحشم نهایتا با رستوران و...روبروست
دراین کشاکش نیزبسیاری از سنتها ی اجتماعی در تکامل زمان به تحلیل می روند و دچار فرسایش می شوند.
مثل مراسم حمام دامادی در حمام عمومی . که تقریبا از مد افتاده و دچار تغییر وتحول شده است.
اما شاکله ی ازدواج خراب نمی شود
ولی داشتن خونه ی شخصی وماشین برای داماد میشه رسم جدید!
حالا بازخوردها و فرسایش رسوماتی مانند ازدواج در جای خود نیاز به جستجو ی بیشتری دارد.
همه شما فرایند این تجدید وتحویل وتبدیل سنت ها را می دانید و به آسانی آن را درک می کنید
مدرنیته مزاحم ومبطل شاکله و ستون سنت ها نیست.
بلکه بخاطر مقتضیات نو آورانه وسرعت وشتابش با تفاوتهایی همراه است و اقبال عمومی بیشتر و برتری دارد.
همین تکنولولوژی مدرن 2018 درسال2025 کم کار برد و یا ناکار آمد می شود همچنانی که در دهه ی اخیر وقایعی به سرعت پدیدهای سابق را تکمیل کرد.
مثلا برید یا پست چاپار با پست نامه وتمبر ترمیم شد.اما پیامک تقریبا بساط نامه های کاغذی را جمع کرد
وبه زودی پیام رسانان و نامه های جدیدی می آید که به نوشتن و اینترنت نیاز نیست...
اما اصل ارتباط ونامه هست.زیرا انسان به ارتباط سریع و آسان نیازمند است.
فرایند تبدیل وتحویل وتغییر وگذار از چاپار به پست.تلگراف. پیامک. تلگرام و.... به وسیله ی بلوغ انسانیت و زمان شکل گرفت.
با ظهور هیچکدامشان عنصر ارتباط باطل نشد.
درموضوع رسالت انبیای الهی و پدید آمدن ادیان نو وضع به همین منوال بوده است.
همچنانی که با ظهور حضرت مسیح خدا پرستی باطل نشد و با ظهور نبی اکرم وجاهت توحید عیسوی و رسالت انبیای خلف باطل نشد بلکه شاخه ی تازه ای بر درخت بالنده ی جهانبینی الهی جوانه زد و قامت درخت را به علو کشانید.
که حضرت حق فرمود: والذین یومنون بما انزل الیک و ما انزل من قبلک بالاخره هم یوقنون. /سوره بقره 4
آمن الرسول بما انزل الیه من ربه والمومنون کل آمن بالله و ملائکته وکتبه و رسله لانفرق بین احد من رسله وقالوا سمعنا و اطعنا غفرانک ربنا و الیک المصیر/ سوره بقره285
باور به پیامبر و رسولان قبل از او لازمه مسلمانی ماست.
بقول مولانا : چون ک صدآید نود هم پیش ماست نام احمد نام جمله انبیاست
بنابراین برای همراهی با مقتضیات زمانی وحضور انسانی کامل دین مدرن هم بایدمقتضیات پذیر باشد.
و اسلام مدرن هم درپیرو مقتضیات زمان جریان می یابد.
فقه پویای شیعی در واقع مدرنیته ای است در هرم پروتستانیسم و...
اما دراصول؛ توحید ونبوت ومعاد هیچ تغییری ایجاد نمی شود.
اینها رگه های طلای فهم وباورند
فرایند گذار سنت ومدرنیته در مذهب وگذار از سنت به سمت تکامل کرامت انسان در واقع نیاز بشر روز است.
کسی نمی تواند بخدا کافر باشد و به دنبال تکامل و صیانت از کرامت انسان هم باشد.
ادیان همه یکی هستند. و یکی پس از دیگری درجه ی تکاملش بیشتر است. دوره لیسانس نافی دوره کاردانی یا دیپلم به پایین نیست بلکه مکمل و باعث رونق و علو آنان است.
نقدی هم برگذشتگان نیست زیرا آنچه را که گذشتگان کامل و راستین ما انجام دادند درآن زمان بهترین عملکرد وکردار متقارن با شرائط آن روز بوده است.
حتی اگر به کسی که درجه ی دکترا دارد بگوییم شما دیپلم تان را بد گرفته اید.این حرف در واقع نقدی نا کار آمد است.چون چیزی را عوض نمی کند
و مدرنیته بلوغ سنت ها ست.
به همین نسبت تمدن های بشری یکی پس از دیگری پیشرفته تر و سازمان یافته تر گردید ند
مدنیت انسان به تدریج شکل گرفت وانقلاب ها پس از دیگری باعث رونق و رفاه انسان گردید
انقلاب کشاورزی در بابل
انقلاب مسکن وشهر نشینی دربین النهرین
انقلاب صنعتی در اروپا
و اکنون انقلاب رسانه ای بر پایه ی اطلاعات و آموزش رایگان به همه ملت ها به ثمر رسیده است و درحال تکامل است.
هرکدام پس از دیگری بار سنگینی را بردوش گرفتند تا انسان نخستین به انسان خلاق فعلی مبدل شود.
در نگاه اسلام این رشد و بلوغ ازجانب خلاقیت خداوند به انسان منتقل گردیده است.
ذات اقدس ربوبی دو صفت دارد :
یکی صفت ذاتی اوست که کسی نمی تواند به آن متمثل گردد و یا درکسی تجسم نمی یابد مثل یکی بودن. نیاز به والدین و زن وفرزند وخواب و خوراک نداشتن و نامیرا بودن و...
صفاتی همچون: احد.صمد. لم یلد ولم یولد و...
اما صفات فعلی خدا درانسان قابل تجلی است.
مانند :شکیبا بودن. مهربان بودن. دانشمند بودن. آفریننده بودن و...
الصبور. الجمیل. الرازق. العلیم. الرحمان و..
که خلاق نیز صفت فعلی خداست و در انسان قابل تجسم است. و انسان بااین صفت حضرت خلاق به مدرنیته دست یافت .
نقش سنت و مدرنیته در توسعه یافتگی
هیچ جامعه ای به خودی خود توسعه یافته نمی شود مگر با دقت در بستر سازی و پدید آوردن زیر ساخت های لازم و آموزش هدفمند و پویا و همگانی مردم برای پذیرش توسعه ی همه جانبه.
و بی تردید عرصه ی توسعه جامعه ایرانی به لحاظ دارابودن مجموعه مختصات و قابلیت های خودش .متفاوت با جامعه سوئدی وفنلاندی و...است.
زیرا بسترهای فرهنگی و ساختار بومی و زیست محیطی این دو متفاوت است.
چشم انداز توسعه جامعه ی اروپایی با تکیه بر باورها وفرهنگش محقق می شود. به همین روال چشم انداز توسعه ی جامعه ی ایرانی با پشتوانه ی باورها وآموزه های ملی و مذهبی ایرانیان محقق خواهد شد.
در کاتالوگ باورهای ایرانی، شما پندار نیک .گفتار نیک و رفتار نیک را می بینید.
در باور راستینمان در قرآن و آموزه های دین اسلام هم جمله ی ؛ "قولوا لناس حسنا " را داریم.
آیات و نشانه ها یی همچون :
لا یغتب بعضکم بعضا
لایسخر قوم من قوم
لا تجسسوا
لاتقربو الزنا
لا تقربوا مال الیتیم
لا تاکلو االربا
ولا تقتلوا اولادکم
لا تنابزوا بالالقاب
ولا تقف مالیس لک به علم . و..... را داریم
همه ی لا ها ولن های قرآن برای رعایت حقوق بشر ویا حق الناسی است که خداوند برای رعایت حدود وحریمش در قرآن کریم و تمام ادیان وآموزه های انبیا به آن تاکید داشته است.
اگرچه غالب این آموزه ها ازمرحله ی شعار به کردار و رفتار درهمه ی جوامع توسعه یافته ی دنیا و جوامع مدرن دنیا مانند سوئد و بلژیک وفنلاند وسویس وهلند ودانمارک و... کشیده شده است . ولی رسوب باورها و آموزه های قرآنی در جوامع اسلامی و جامعه ایرانی بخاطر عدم التفات به آموزه های دینی و بد باوری و توهم دانایی و یا بهتر باید گفت؛ ناباروری باورهایی که لازمه ی توسعه فرهنگی ماست کمتر به آن توجه می شود.
اگر در سنگاپور علت حجم بالای مبادلات تجاری اش با کشورها. رتبه ی دانشگاهی اش نسبت به ملل دیگر را به دقت رصد کنید ، می بینید هزینه ی زیادی را برای باروری باورهایشان و یا توسعه پذیری جامعه ی خود داده اند.
به باورهایشان جامه ی عمل پوشاندند و هزینه های لازم را برای رسوب باورهایشان درجامعه پرداخت کردند .
آموزش وپرورششان محور توسعه است. باورها وسنت های دگرگون ناپذیرشان و آموزه های مدنی شان با ظرافت در کتب درسی شان چیده شده است.
این عمل به باورهاست که آنان را توسعه پذیر کرده است.و ارتشا ودزدی وخیانت وجرم وجنایت وتبعیض وتورم وطلاق وضریب جینی شان را کنترل و یا کم کرده است
درجوامع مدرن وتوسعه یافته ؛ شاخص رشد اقتصادی و علمی آنان به با فرهنگی شان گره خورده است.
تخلفات درقوانین رانندگی شان با رشوه و اغماض بخشیده نمی شود.کسی جرات تقلب وتخلف و رشوه ودله دزدی ندارد.
ویژه خواری وتبعیض جایگاهی در جوامع توسعه یافته ندارد.
عیوبی که در جوامع توسعه نیافته می بینیم از بد باوری و توهم دانایی مردمان وحکام این جوامع است
جاه طلبی و توهم دانایی بلیه ای است که همچون بیماری صعب العلاج بر جان عزت و نجابت وحمییت ایرانیان افتاده است.
خداوند در قرآن توسعه ناپذیزان را اینگونه معرفی می کند:
الم تر انهم فی کل واد یهیمون . انهم یقولون مالا یفعلون.
آیا ندیدی آنان در هر سرزمینی در توهم خویش سرگردانند؟؟
آنان شعار می دهند از عمل وکردار خبری نیست. /شعرا226
ان الله لا یغیرما بقوم حتی یغیروا ما با نفسهم .. /رعد 11
بی تردید خدا وند خواهان دگرگونی کسانی نمی شود که خود را به خواب وتوهم زده اند .بلکه خودشان باید بجنبند وبا شتاب به سمت پویایی و تکامل حرکت کنند. وخدا راهنمای کسانی است که از خود هزینه می کنند. جان. مال. آبرو و...انسانهای راستین و پیام آوران بسیاری برای تکامل وکرامت انسان هزینه شد.
برای مدرن شدن وتوسعه یافتگی انسانها پیامبران و امامان کشته شدند...
چشم پیر تاریخ چه فجایعی را بچشم دید تا انسان به این مرحله از کرامت ورشد برسد.
بااین حال انسانیت هنوز هم به بلوغ نرسیده است
جنگ های مذهبی پایه ی همه منازعات دنیا.جنگ نفت وآب و... برای منافع گروههای ویژه خوار هنوز هم کابوس کودکان جهان است.
مدرنیته یعنی هوشمندی وهدفمندی در پذیرش همه مقتضیاتی که به کرامت انسان عزت می بخشد نه اینکه اورا به تحجر بکشاند.پایبندی به سنت های قویم هرگز انسان را به تحجر نمی برد بلکه چشم انداز اوست برای رسیدن به تکامل وتعادل وتوسعه.
قرآن کریم به عنوان معجزه پیامبر آخر الزمان به نبی اکرم کرامت شدو قرآن کتابی است که نماد دانش محسوب می شود. و در حقیقت دانش نیاز و پاسخگوی تکامل و توسعه یافتگی همه ی امت ها وملت های دنیا است.
ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین. / آیات دوم وسوم سوره بقره
کتابی که درآن تردیدی نیست و روشنگر پارسایان است.
پارسایان درواقع زیرکانی هستند که همه ی جوانب احتیاط خود را برای گذر سالم ازمسیر تکامل وگذار زندگی شان به خرج می دهند تا در تکامل وصلابت شان خدشه ای وارد نشود.
همه ی آنچه که قرآن می گوید برای بشر مدرن امروز بنیان آرزوهایش است. شالوده ی حرکت هایش است. آنچه این کتاب برای عزت انسان می گوید ؛ درواقع راهگشا و پیام و فصل الخطابی برای تکامل اوست.
والی الله المصیر
حمیدرضا ابراهیم زاده
دوازدهم فروردین 1397
* تمامی حقوق مربوط به این اثردرانحصارمولف محفوظ می باشد
