حریم خصوصی واژه و مفهومی است که تعاریف متعدد و وسیعی دارد
وبرای تعریف واستدلال آن باید به مقتضیات و محدود ه اش توجه کرد
در واقع، حریم خصوصی خط قرمزی برای حدود حضور جامعه در زندگی شخصی افراد محسوب میشود.
حریم خصوصی محدوده ای ازپندارها و گفتارها ورفتارها واشیاء ومکانها و زمانها و پدیده های خصوصی فرد وافراد وخانواده ها و گروههاست که فقط درقید ملکیت خودشان احاطه شده است و اشراف ودستبرد دیگران به این محدوده به معنای نقض و تجاوز به حریم محسوب شده و بزه وجرم تلقی می گردد.
بنابراین می‌توان گفت؛
حریم خصوصی تمایل اشخاص است به اینکه آزادانه تصمیم بگیرند که تحت چه شرایطی و تا چه میزانی خود وضعیت و رفتارشان را برای دیگران فاش کنند.
دریک نگاه کلی حریم خصوصی همه افراد محترم است.
به رغم سابقه کوتاه غرب در حمایت از حریم خصوصی، حمایت از حریم خصوصی درپهنه ی حقوق اسلامی از پیشینه ای طولانی برخوردار است. حریم خصوصی پیش از آنکه در غرب و کنوانسیون‌ها و اسناد بین‌المللی حقوق بشر پیش‌بینی شود، با تاکید بسیار در منابع اسلامی مورد توجه بوده و در آیات متعددی از قرآن مجید، بر لزوم رعایت حریم خصوصی اشخاص تاکید شده است.
سنت پیامبر اکرم(ص) و سیره ائمه اطهار(ع) نیز سرشار از توصیه‌هایی در پرهیز از نقض مصادیق مختلف حریم خصوصی است. همان‌طور که گفته شد، احترام به حریم و امور خصوصی دیگران از توصیه‌های تاکید شده اسلام است.
در منابع اسلامی نظیر قرآن، سنت و اجماع، احکام متعددی درباره وجوه مختلف حریم خصوصی وجود دارد. البته، واژه و اصطلاح حریم خصوصی در آیات قرآن و در روایات اسلامی استعمال نشده است و موضع اسلام در مواجهه با حریم خصوصی، موضع به‌اصطلاح تحویل‌گرایانه است؛ یعنی حریم خصوصی، در قالب احاله به حقوق و آزادی‌های دیگر نظیر حق مالکیت، منع تجسس، اصل برائت، منع سوء‌ظن و اشاعه فحشا و سب و هجو، قذف، سخن چینی و غیبت و خیانت در امانت مطرح شده است.
خدا وحریم خصوصی
خداوند ستارالعیوب است
پوشاننده ی راز و سِر
کسی که رازهای دیگران را افشا می کند دشمن خداست
آبروی افراد عصاره وجود معنوی آنهاست. هیچ چیزی به اندازه ی آبرو برای افراد ارزشمند نیست
آبرو محصول تلاشهای فکری وعقاید وزحمات واکتسابات تدریجی معنوی ومادی افراداست
برای آبرو وشرف جان فدا کردن مقدس است
برای آبرو وشرف دفاع کردن جهاد درراه خداست
خداوند خزانه دار آبروی افراد است
اگر خدا بخواهد کسی را مفتضح کند خودش پرده ها را برمی دارد
اما کسی که مدام در تعقیب وتجسس و فضولی وعیب جویی ازدیگران است دشمن خداست.
خداوند ولایت افراد جاسوس و هتاک وفضول را برعهده نمی گیرد چون دشمن ستاریت خدا دشمن آبروی مردم دشمن با کرامت مومن وخود خداست.
هرکسی که به شرف وکرامت وآبروی فرد، افراد قوم ، ملیت توهین و پرخاش می کند شرافتی ندارد ومجرم است
امام صادق علیه السلام فرمودند:« المؤمنُ اعظمُ حرمه من الکعبه» حرمت مومن از حرمت کعبه بالاتر است.(خصال ص27)
آبروی مومن از حریم کعبه هم مقدس تراست
هرکسی که آبروی مومنی را بریزد علنا با خدا وارد جنگ شده است
ان الله یدافع عن الذین آمنوا / خدا مدافع اهل باور است- حج38
الله ولی الذین آمنوا - 256 بقره
خدا سرپرست اهل ایمان است. هرکسی که به خدا وصفات خدا باوردارد مومن است
کسی حق ندارد با او و آبرویش مبارزه کند.
اگرکسی باآبروی مومنی بازی کرد علنا وارد جنگ با خدا می شود وباید منتظر مقابله مثل هم باشد
خداوند افرادی که درحریم دیگران تجسس میکنند را طرد میکند وولایتشان را نمی پذیرد وحتی شیطان هم ازآنان مشمئزاست
زیرا اندک غیرتی که درشیطان است نمی تواند بپذیرد درخیل سربازان ویارانش جاسوس و هتاک حاضر باشد
خداوند "اسرار پنهانی" زیادی دارد که نمی خواهد کسی برآن آگاهی یابد
اگرجن وانسی به سراغ این رازها وحریمها برود قطعا با طرد وگوشمالی خدا مواجه می شود
عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَىٰ غَیْبِهِ أَحَدًا جن26
إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ صافات10
مگر آنها که در لحظه‌ای کوتاه برای استراق سمع به آسمان نزدیک شوند، که «شهاب ثاقب» آنها را تعقیب میکند!
الف) منع تجسس در امور مردم
در قرآن کریم یکی از گناهان بزرگ، تجسس در امور دیگران به شمار می رود. البته لازم به ذکر است مراد از تجسس، کشف عیوب دیگران است. آیه 11 سوره حجرات یکی از اخلاقی ترین آیات قرآن در این رابطه است که خداوند انسان ها را از تجسس در امور یکدیگر نهی نموده است.
همچنین خداوند در سوره حجرات، آیه 11، خطاب به مؤمنان می فرماید:
«یا ایهاالذین امنو اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا... ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری گمان ها بپرهیزید زیرا بعضی از گمان ها گناه است و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید...»
در تفسیر این آیه نوشته اند: یکی از اصحاب پیامبر شبی در مدینه به تجسس مشغول بود از دیوار بالا رفت و بی اجازه وارد منزل مردی شد و صاحب خانه را با عده ای در حال شرب خمر دید. پس از اینکه مرد را به جرم شرب خمر خواند، مرد گفت: عجله نکن! اگر من یک گناه کردم تو چهار خطا مرتکب شدی. اول اینکه از راه دیوار وارد منزل من شدی که این خلاف گفته قرآن است چرا که در آیه 189 سوره بقره آمده:
«و لا تأتو البیوت من ظهورها و لکن البرمن اتقی البیوت من ابوابها.»
****
دوم اینکه بدون اذن صاحبخانه داخل شدی که این خلاف آن چیزی است که در قرآن آمده، چرا که در آیه 27 سوره نور آمده:
«و لا تدخلو بیوتا غیر بیوتکم حتی تستأنسوا.»
گناه سوم هم این است که هنگام وارد شدن سلام نکردی. در سوره نور آمده است: «و سلموا علی اهلها».
گناه چهارم هم این است که زندگی شخصی مرا مورد تفتیش قرار دادی که در آیه 11 سوره حجرات به این مورد تفتیش قرار دادید که در آیه 11 سوره حجرات به این مورد به وضوح اشاره شده است. پس از شنیدن این صحبت ها، این صحابی از او عذرخواهی کرد.
در واقع تجسس در پیرامون اشخاص درباره چیزهایی است که افراد پنهان می کنند و دوست ندارند که دیگران از آن آگاه شوند. رازهای پنهانی مردم، بیشتر نقاط ضعف و رفتارهای ناپسند آنهاست که آشکار شدن هر یک از آنها موجب کوچکی و پستی می شود و معمولا این نقاط ضعف، راز هر کس است که البته انسان از بیان رازش به دیگران نهی شده است، همچنان که امام صادق (ع) فرموده اند:
«راز تو جزیی از خون توست پس نباید که در رگ های غیر تو جریان یابد.»
در این زمینه از پیامبر اکرم (ص) نقل است که ای جماعتی که به زبان اسلام آورده اید لغزش های مسلمانان را نجویید که هر کس لغزش های برادرش را بجوید؛ خداوند لغزش های او را پیگیری می کند و هر کس را که خدا عیب جویی کند، رسوایش سازد هر چند اندرون خانه باشد.»
امام علی (ع) نیز در همین رابطه فرمودند:
«تفتیش در امور دیگران از بدترین گناهان است. پس از آن اجتناب کن.»
همچنین علی (ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر فرمود:
«فان فی الناس عیوبا الوالی احق من سترها...»
یعنی؛ در مردم عیوبی است که حکم در پوشاندن آن سزاوارتر است، به عبارت دیگر یعنی تو به عنوان والی مردم به دنبال عیوب شان نباش.
ب) منع غیبت
آیه 12 سوره حجرات: «ولایغتب بعضکم بعضا، ایحب احرکم ان یاکل لحم افیه عمیقا، فکرهتموا.»
در معنی غیبت آمده است: در غیاب کسی درباره او چیزی بگویی که اگر بشنود ناراحت شود.
سرمایه بزرگ انسان در زندگی، حیثیت و آبرو و شخصیت اوست و هر چیزی آن را به خطر اندازد مانند آن است که جان او را به خطر انداخته و بلکه گاه ترور شخصیت از ترور شخصی مهم تر است.
شارع اسلام از این جهت از غیبت نهی فرموده که:
«غیبت اجزای مجتمع بشری را یکی پس از دیگری فاسد می سازد. در اثر غیبت افراد حس منفی به هم پیدا می کنند، با یکدیگر قطع رابطه کرده و در نتیجه جدایی افراد در سطح جامعه حاصل می شود. پس غیبت در حقیقت ترور هویت و شخصیت اجتماعی افراد است.»
فرق غیبت با تجسس در این است که غیبت، عیب انسان را برای دیگران آشکار می کند و تجسس یعنی از اسرار او نزد خودمان آگاه شویم. در حدیثی از پیامبر (ص) نقل است:
«تاثیر غیبت در دین اسلام از خوره در جسم او سریع تر است.» در روایت دیگری، امام صادق (ع) فرموده اند:
«کسی که به منظور عیب جویی و آبروریزی مؤمنی سخنی نقل کند تا او را از نظر مردم بیندازد خداوند او را از ولایت خویش بیرون کرده به سوی ولایت شیطان می فرستد اما شیطان هم او را نمی پذیرد.»
ج) عیب جویی مردم و وظیفه او بر عیب پوشی
ویل لکل همزه لمزه/ وای بر هر غیبت کننده عیب جو! (آیه اول سوره همزه)
امام علی (ع) در این زمینه می فرمایند: از آمیزش با کسانی که دنبال عیب های مردم می گردند، دوری کنید زیرا همنشین آنها نیز از ایشان در امان نیست.
پیامبر (ص) می فرماید: فرزند آدم را همین گناه بس که با آبروی برادر مسلمانش بازی کند.
بلکه خداوند عیب پوشی و آبروداری را می پسندند و آن را وظیفه انسان مومن می داند. همچنین پیامبر (ص) می فرماید: «هر که از برادر خود گناهی بداند و آن را بپوشاند، خداوند در روز قیامت عیب او را می پوشاند.»
در روایات دیگری به وظیفه آبروداری و رازداری نسبت به همسایه بسیار سفارش شده است. امام سجاد (ع) می فرمایند: «حق همسایه این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و حضورش را احترام نهی. دنبال عیب هایش نباش و اگر بدی از او دیدی بپوشانی.»
از طرفی وقتی در فقه امامیه که پایه حقوق موضوعه ایران نیز بر آن استوار گردیده است، گفته می شود: «شهود در جرم زنا باید بدون فاصله زمانی یکی پس از دیگری شهادت دهند. اگر بعضی از شهود شهادت بدهند و بعضی دیگر بلافاصله برای ادای شهادت حضور پیدا نکنند، یا شهادت ندهند، زنا ثابت نمی شود بلکه در این صورت شهادت دهنده مورد حد (80 شلاق) قرار می گیرد.» این، معنایش اهمیت فوق العاده به حقوق حریم خصوصی افراد است.
در دعاهای معنوی دین مان نیز مصادیق زیادی از این بحث، به خصوص در بعد عیب پوشی داریم.
از جمله در دعای کمیل آمده: «کم من قبیح سترته؛ چه بسیار زشتی هایی که من مرتکب شدم و تو آن را پوشاندی» و در جایی دیگر آمده: «لا تفضحنی بخفی ما اطلعت علیه من سری و لا تعاجلنی بالعقوبه عل ما عملته فی خلواتی من سوء فعلی و اسائتی و دوام تفریطی و جهالتی و کثره شهواتی؛ رسوایم نکن برای آنچه در نهان انجام داده ام و تو می دانی و شتاب نکن در عقوبت آنچه در خلوت خودم از بدکاری و تقصیرکاری و نادانی و شهوت های بسیارم انجام داده ام.»
د) ورود به منازل و حریم خصوصی افراد
در اینجا می توان به آیات 27 و 28 سوره نور اشاره کرد: «ای کسانی که ایمان آورده اید، در غیر منزل خودتان بدون اجازه و سلام کردن به صاحب منزل وارد نشوید.» و در ادامه می گوید: «اگر کسی در منزل نبود، وارد نشوید تا اینکه به شما اجازه ورود بدهند و اگر به شما گفته شد برگردید این بر شما پاکیزه تر است.»
حتی این حکم نسبت به فرزندان در ورود به حریم خصوصی والدین هم مصداق دارد.
قاعده ای که در این رابطه در اصول فقه مطرح است این است که در اسلام نه ضرر داریم و نه ضرر وارد کردن به کسی (لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام)، ریشه این اصل هم به این مطلب برمی گردد که زمان پیامبر (ص)، شخصی به نام جندق در خانه یکی از انصار، درخت نخلی داشت. این شخص وقت و بی وقت برای سرکشی به این درخت و بدون اجازه و اذن وارد منزل شخصی او شده و حریم خانوادگی اش را نادیده می گرفت. پیامبر از جندق خواستند که از درخت بگذرد ولی او قبول نکرد. پیامبر به مرد انصاری گفت درخت را قطع کند و دیگر به جندق اجازه ورود به خانه ات را نده.
بدون هماهنگی واجازه نمی توان وارد منزل وساحت شخصی افراد شد
ه) تفتیش عقاید و مخدوش کردن باورها
فکر وعقیده ی مردم نیز همچون مال وناموس و... جزئی از حریم خصوصی مردم است
که امام صادق (ع) می فرمایند: استر ذهبک وذهابک و مذهبک.
سه چیز را مخفی بدار و هر جایی مگو: رفت و آمد مقصدت و دارایی ات و دیدگاه هایت را.
(التحفة السنیة (مخطوط)، السید عبد الله الجزائری: 330- 331)
تفتیش عقاید نیز ورود به حریم خصوصی مردم محسوب می شود
همچنین تحریک وتشویق خزنده وپنهان برای تغییر ساختار فکر وفرهنگ و عقیده نیز تعرض به حریم خصوصی افراد است.
هرآنچه که باورهای ارزشمند ومتعالی ملت ها وهنجارهای نیک اجتماعی جوامع را مخدوش و منقلب کند به مفهوم تعرض به حریم خصوصی افراد وجامعه محسوب می شود.
مصادیق جدید و امروزی تر حریم خصوصی
- تلفن همراه هوشمند
- پیامک ها. گفتگو ها
- ایمیلها
- یادداشت ها ونوشتجات شخصی
- آلبوم تصاویر و فیلم ودفتر تلفن و... افراد حریم خصوصی افرادند
- حساب های شخصی ومالی وکاربری مجازی و...
نباید بدون اجازه افراد به حریم وآبروی آنان نزدیک شد و دستبرد زد
سرقت در نگاه هم گناه است
سرقت نگاه همان سرک کشیدن درحریم خصوصی است. چشم چرانی کردن هست
به هر انگیزه ی نمی شود وارد حساب های شخصی . شغل. موقعیت. وهرچیزی که ازدید دیگران شد
حد واندازه ی تحقیق برای خود ادب وآدابی دارد واز حد که بگذر تجسس وتاذی معنا می دهد
کنجکاوی که از حد بگذرد فضولی وتجسس است
- استفاده کننده از تکنولوژی باید حریم شناس باشد.
- وصل شنود ودوربین مخفی و هکر برای اشراف ودریافت احوالات خصوصی افراد چه با جنبه ی تجسس وچه با قید کنجکاوی و عیبجویی جرم و گناه کبیره است.مگراینکه ازناحیه ی این افراد خطری متوجه امنیت ملی وحیثیت افراد باشد که از جانب محاکم عالیه قضائی قابل اجازه وپیگیری است.
- هرچیزی که آبروی افراد وآزاد یهای مشروع افراد را دربند بکشاند جرم وگناه است
-هراهانت وتجسسی که درحق مومنی اقدام شود با گوشمالی خدا پاسخ داده می شود
درحدیث قدسی آمده است که هرکس به یکی از اولیای من اهانت کند علنا به من اعلان جنگ کرده است
( کلیات احادیث قدسی ص675)
حمیدرضاابراهیم زاده
20تیر1394
* تمامی حقوق مربوط به این اثر در انحصار مولف محفوظ است
