سوگند به عصر

بسم الله الرّحمن الّرحیم

والعصر ان الانسان لفی خسر الّاالذین ءامنوا وعملوا الصّالحات و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصّبر

(سوره103 مکی)

قسم به عصر؛ عصرهمان افشرده و عصاره و باقیمانده چیزی است که در انتهای فشارباقی می‌ماند.

اسبی که با فعالیت و جهش رعد آسایش عرق می‌کند.

محصول سعی وتلاش وفشاراسب برای نیل به هدف عصاره وعرق اوست.

البته در برخی از تفاسیر به روزگار و زمانه ، گیتی، نمازوسطی، عصر رسالت و نبوت وعصرقائم و.. هم یاد شده است، که خداوند به آن قسم یادکرده است.

سوگند به عصرکه آدمی در زیانکاریست، این آغاز یک هشداراست به انسان، انسان فراموشکار و غیر جاودان .

این زیانکاری مفرط با (انّ ) و (الف و لام ) انسان مشخص می‌شود، زیانکاری‌های مادی و معنوی، مالی و دینی، جسمی و روحی و هرگونه ضرر و زیانی که قابل جبران نیست.

از نگاه روانشناسان و انسان‌شناسان، همه ی انسانها وبلکه حیوانات در هنگام غروبگاهان احساس انزوا وتنهایی و غربت و زیانکاری دارند و در پایان روزهمه کردارها وعملکردهایشان را مرور و واکاوی می‌کنند.

و در این محاسبه به زیانکاری خود پی می‌برند اما آنانیکه با برنامه‌تر و با انرژی بیشتری حرکت می‌کنند این سرعت را درک کرده و با شتاب بیشتری بدنبال ترقی هستند ، با مطالعه در سیره معصومین و بزرگان علمی و عملی با سرعت بالای ذهنی این افراد روبرو می‌شویم. لیکن غروب غریبانه‌ای که جان انسان و باطنش را می‌آشوبد و شاید هم از ازل هنگامه غروب و عصر که از ادامه روز ناامید می‌شویم از سیاهی شب نیز نگران خواهیم شد. و اندوه از دست دادن روز همان غربت است.

در هر صورت انسان زیانکار است زیرا روزی از عمرش کاسته شده و به لحظات مرگش نزدیکتر می‌شود این درماندگی و احساس غبن و نقص و کاستی برای انسان امری محتوم و ناگزیر است . بالطبع ما انسانهای فراموشکار با عدم درک شرایط حال و گذشته و آنچه که در پیش و روی ماست، بیشتر زیانکاریم.

الا الذین آمنوا: مگر اینکه اهل اراده و ایمان باشد. ایمانی که ضابطه‌مندکننده آدمی است، ایمانی که برنامه ساز و برنامه‌ریز و منشاء تحول است. در گرو و مقید بودن به قانون یا هدف متعالی  برای آدمی اسباب ترقی و آرامش را فراهم می‌کند. سرسپاری به نظم خاصیت توفیق است .

امام موسی صدر میفرماید: « جهانی که ما در آن زندگی میکنیم منظم آفریده شده است : والسماء رفعها و وضع المیزان الاتطغوا فی المیزان اگر ما می‌خواهیم فعالیت هایمان به ثمر برسد و.. باید منظم باشیم » .

پذیرش قانون الهی برای انسان موجب ترقی و رفاه و آرامش اوست . و اجرای هر حکم صادره از خداوند برای پرهیزکاری و پارسایی انسان و عمل به احکام ، ضامن تأمین عزت و امنیت و رفاه انسانهاست. ایمان به خدا و روز جزا بمفهوم احساس نظارت و حضور رب اعلی است. ذات اقدس ربوبی نیز در مقابل این حضور ، به بندگان مطیع و ساعی‌اش درجات و کرامات و توفیقاتی در حوزه برکت در جسم و مال و سلامتی روحی و آرامش درونی هدیه می‌کند که احساس غبن و زیان نکند انسان اگر احساس کند خدا در همه لحظات و اماکن حضور قطعی دارد هرگز طغیان و سرکشی نمی‌کند و احساس پوچی و تنهایی و زیانکاری از او برداشته می‌شود ایمان بخدا باعث پایندگی حقوق و کرامت انسانی است اما ایمان ستمکاران و منافقان و بزدلان و بزهکاران خفیف و بی‌ارزش بوده و راهبر مقاصد عالی نیست. بلکه تحریفاتی است که در لباس ایمان در ذهنشان جا خوش کرده است. قلب مومن حرم خدا می شود و هرگز غیر او در خود ساکن نمی‌کند امام صادق میفرماید: 

« القلب حرم الله فلاتسکن فی حرم الله غیره- مستدرک ا لوسایل ج 2 ص302» البته شرایط تشکیلات ایمان به نوع آئین بستگی ندارد . در آیه62سوره بقره برای همه ادیانی که به خدا و روز جزا ایمان دارند و عمل صالح انجام می‌دهند، برایشان پاداش در نظر گرفته شده و امیدواری داد تا از چیزی نگران نباشند و نهراسند. البته پیش نیازها و پس نیازهای زیبایی نیز در این آیه وجود دارد که مطالعه و بحث جدایی را میطلبد. همه دانشها با ورود دانش جدید به تکامل رسیدند و همه ادیان نیز با مقتضیات زمانشان به تکامل رسیدند و این تکامل ادیان منسوخ کننده آئین‌های سابق نیست بلکه ایمان به انبیا گذشته و کتابهایشان در اسلام واجب است « والذین یؤمنون بما انزل الیک و ما انزل من قبلک وبالاخرة هم یوقنون- بقره 5و4». و حتی جدیت تامی را در آیه آمن الرسول اشاره میکند (بقره  285) که هیچکدام از انبیا با هم تفاوتی ندارند. گذشت زمان و مقتضیات زمان و مکان، شرایط جدید و تحولات جدیدی را در حوزه رسالت فراهم کرد تا دین اسلام عالی‌ترین دین فرازمان مطرح شود. مراجعه به آیات 85-83 آل عمران خالی از لطف نیست.

وعملواالصّالحات؛ عمل صالح درحقیقت هر نوع فعالیت فکری و خدمات عملی و زبانی و قلمی و مالی و جسمی برای نیکو شدن است کارهای نیک ؛ رفتارهای عرف پسند و شرع مدار است. یعنی شریعت آن را نهی نمی‌کند و عرف نیز آن را می‌پسندد و مفید حال کافه مردم است و وجدان اجتماعی آن را مقدس و مؤثر می‌شناسد و مستلزم حکم شرعی هم نیست. کمک کردن به همنوعان، امداد فکری و مشاوره‌ای و اعتباری و توان بخشیدن به اهل نیاز، به خانواده و اقوام و همشهریان  و همنوعان. محبت کردن به والدین و خانواده و مردم ، تلاش برای معاش و رفاه نسبی خانواده ، تحصیل برای ارتقاء جامعه و ملت. از اختراع و تدریس و قانونگذاری و تحصیل و تربیت و تزکیه تا جهاد و هجرت، خوردن و خوابیدن برای تحقق امر الهی همگی در اسلام عبادت هستند.

و همه این نیکی‌ها عمل صالح محسوب می‌شوند که در هر آئین و مرامی محترم و مقدس است. بنابراین عمل صالح محدوده خاصی ندارد و تعطیل‌بردار نیست. هر نیت و عملی که باعث رفاه و آسانی و امنیت خلایق شود عمل صالح است . حتی رأی دادن یا  ندادن، «انماالاعمال باالنیات - پیامبر». «الیه یصعد کلم الطیب والعمل الصالح یرفعه- سوره  فاطر آیه  10 » کلمه طیب وعمل  صالح مترقی است..

وتواصوا بالحق؛ تواصوا بر وزن تفاعل به عملی دو طرفه گفته می‌شود مثل توافق . که تواصی یا پیگیری حق ، حق‌طلبی و عمل کردن تدریجی ، توکل به خدا و حق‌پژوهی در هر مقطع زمانی و مکانی که یکی از شیوه‌های معصومین بود و بر مردم و همه کسانیکه خواهان امنیت و ترقی  و کمال هستند واجب است که برای تحقق این امر تلاش کنند. حق‌طلبی امام حسین منجر به حادثه عاشورا شد و امام برای تحقق احیای دین و عزت اسلام هزینه سنگینی را پرداخت، که تا قیام قیامت ذهن حق‌طلبان این مرثیه شورانگیز را مرور می‌کند. امام در این چالش مهجه قلب خود و خانواده‌اش را به عنوان هزینه پاسداری پرداخت. حق‌طلبی برای مسلمان صاحب ارزش است.

البته خداوند مدافع همه کسانیست که در راه حق و از حق دفاع کردند ( سوره حج آیه 38 ). و گاه حضور فرشتگان را برای یاریشان گسیل می‌دارد ( سوره فصلت آیه 30 ) ثمره حق‌طلبی اعتلای کلمه حق است. که خداوند بعنوان تنها حق حقیقی جهان مدافعینش را حمایت می‌کند...

اهتمام ورزیدن به امورمسلمین علاوه برعملی صالح بودن حق طلبی است. به فرموده روشن نبی اکرم: « هر کس صبح برخیزد و به امور مسلمین اهمیتی ندهد مسلمان نیست » در حقیقت پیامبر فتوای مسلمان ماندن را این گونه صادر نموده است.

این نکته نیزضروریست که: تواصو: وصییت کردن و سفارش کردن به یکدیگر و پذیرش آن و انجام پی درپی و تدریجی و گام به گام، به دفعات متناوب است تواصی به حق هم حق شناسی و عمل کردن به حق و تقویت و تبلیغ و ترویج حق است. و تواصی به صبر هم صبرشناسی و مدارا خواهی (تسامح وتساهل ). نه دراصول بلکه درسلیقه‌ی اجرایی و ترویج صبر است. ( مراجعه به آیه99 سوره یونس بسیارروشنگراست ) .

همه انقلابها و قیام‌هایی که در حوزه امر انبیا و صالحان صورت پذیرفته بویژه پس از اسلام که برای اعتلای حق بوده ولو اینکه منجر به شکست نظامی و جنگی شده باشد در نزد صاحب حق پیروزی محسوب می‌شود.

( البته مراجعه به مقدمه صحیفه سجادیه فراز63 بسیار روشنگر است).

بنابراین دفاع از حق مستلزم پرداخت هزینه گزاف مادی و معنوی است.

« احسب الناس ان یترکو ان یقولوا آمنّا وهم لایفتنون-  سوره عنکبوت 2».  

بقول مرحوم شهید بهشتی: « بهشت را به بها بدهند نه به بهانه ».

انقلاب مهدی قائم نیز بمفهوم احیای کلمه حق است، روزگاری که اباطیل لباس حق بر تن می‌کنند و غبار فتنه را حجاب حق می‌کنند و حتی کج‌راه‌ها و انحرافات و قیوداتی  از سر منفعت‌طلبی توسط علمای نامنزه دینی تولید می‌شود و در یک کلمه تدلیس و تزویر به اوج قدرت می‌رسد.

امام عصر درهم کوبنده آن بتهای دست ساخته خواهد بود و در برابر فرعون و قارون و هامان و مدعیان کذاب  زمانش قیام می‌کند. آنها از امام نشانه می‌خواهند و امام مسیح‌وار غبارها را می‌روبد آنها از امام انتقاد می‌کنند و حتی صلاحیتش را محرز نمی‌شمارند و او را محاکمه می‌کنند و امام وادار به قوه قهریه می‌شود و همه یاغیان را از دم تیغ می‌گذراند. و همه توابین را می‌بخشد و حق محرومان و مستضعفین را از مستکبران می‌ستاند. و پیروانش به حمایت از مولایشان  برمی‌خیزند و جان و مالشان را هزینه  آمادگی فهم و باورشان و دانش اندوزی و آمادگی دفاعی و مالی و...کرده و چه هنگام ظهور مطیع و خاضع در رکاب امام خواهند بود.

وتواصوا بالصبر؛ تواصی به صبر آنروی سکه حق طلبی است میفرماید که « اهدناالصراط المستقیم » در نمازهایمان می‌گوییم : پروردگارا ما را به راه استقامت پایدار و موفق بدار. راه راست و مستقیم همان راه استقامت و پایداری و صبراست. همان تقارب و تضارب حق است. جانبداری از حق بدون تحمل و پایداری امکانپذیر نیست .   

اقسام صبراز دیدگاه آیات و روایات:

1- صبر بر بلا  

  2- صبر بر مصیبت و فراق    

3- صبر بر مشقات 

4- صبر بر گناه .          

البته مومنان مراقب هم هستند همچنان که مومن آیینه مومن است امر به معروف و نهی از منکر تواصی به حق و صبر است که باعث تقویت ایمان و اصلاح اخلاق خواهد بود در غروبگاهان مسلمانان صدراسلام سوره والعصر را همراه با احوالپرسی برای هم می‌خواندند و با آن به ایمان خود طراوت می‌بخشودند.  و درود بر همه راه شناسان و رهروان راه حق.

حمیدرضاابراهیم زاده 1381/4/30

 

رجوع به  منابع ذیل راهگشاست:

-تفسیر سوره ی  والعصر /پرتوی از قرآن مرحوم طالقانی

-ادیان در خدمت انسان: امام موسی صدر. نشر موسسه تحقیقاتی امام صدر

- نای نی: امام موسی صدر

- ویژگی های کلی اسلام دکتر یوسف قرضاوی/نشر احسان

– تفسیر سوره عصر محمد تقی شریعتی-/.

کلیه حقوق برای مولف است .