این شبهای قدر

بسم الله ا لرحمن الرحیم

 

این شــبهای قـــدر

 

 

" حم والکتاب المبین انّا انزلناه فی لیله مبارکه انّا کنا منزلین  فیها یفرق کلّ امرحکیم

  امرا من عندنا انا کنا مرسلین رحمه من ربک انه هو الّسمیع العلیم"( دخان ( 10-5

 

     

 اختلاف در تعیین شبهای قدر

 الف : اختلاف ناشی از تعدد روایات : 

 دو گروه هستند که میگویند :

 

1- در نیمه شعبان لیالی قدر وجود دارد :

 الف ) بدلیل تولد امام عصر که قرآن ناطق است 

 ب ) بدلیل برخی از روایات اهل سنت 

 ج) نظریه مقام فرقان و مقام قرآن

 

 

 2- در شبهای 19-21-23 ماه رمضان واقع شده است :

 طبرسی در مجمع البیان از معصوم ( ع ) روایت کرده است : اطلبها فی تسع عشره واحدی و عشرین و ثلاث عشرین . ( شب قدر را در شب 19 و 21 و 23 جستجو نما ) و نیز در روایت دیگری وقتی حضـرت باقـر(ع ) در مورد تعیین شب قدر مورد سوال قرار می‌گیرد ، پاسخ میفرمایند : فی لیلتین لیله ثلاث و عشرین واحدی و عشرین ( در شب 21 و 23 ) نکته قابل توجه اینست که غالباً اختلافات در مسایل ناشی از اختلاف روایات متعارض است ، بدین بیان که رب در مسئله‌ای خاص دو یا چند روایت یا مضامین متضاد دو متناقض یکدیگر از چند راوی مختلف نقل می‌شود و همچنین اختلاف در روایت ، منشاء اختلاف مفهومی می‌گردد که در اصطلاح اصولین این روایت به متعارض یاد می‌شود . خصوصیت روایات متعارض در اینست که هر کدام دیگری را طرد و نفی می‌کند از این رو قطعً از میان تمام آنها یک روایت صحیح و صادق بوده و بقیه خلاف واقع است، هر چند فعلاً قدرت بر تشخیص صحیح از مستقیم را نداریم . اما اختلاف موجود در مسئله تعیین شب قدر از این نسنخ اختلاف نیست ، بلکه بطور صریح از امام باقر (ع) در پاسخ به جماعت پرسشگر در نورد شب دقیق سوال شد ، امام میفرمایند : " چه می شود تو را که در دو شبی همت نموده و آنرا بزرگ داری که شب قدر یکی از آن دو است . " چنانچه  ملاحظه می‌شود در عدم تعیین شب قدر تعمدی در کار بوده که قطعاً تابع حکمت خاصی می‌باشد و حال آنکه حکمت چیست ؟

 بنظر میرسد که با استفاده از بعضی روایات می تواند جازم شد می تواند شب قدر شب بیست و سوم ماه رمضان است ، چه اینکه مسلماً شب قدر ، تعدد نداشته و یک شب بیش نیست و بناچار بایستی یکی از سه شب مذکور باشد و مستفاد بعضی روایات اینست آن شب ، بیست و سوم می‌باشد . بنابرایت دو شب قبلی براساس مصالح و دلایلی مقدمه ورود به شب سوم قرار داده شده‌اند و از جمله آن مصالح می تواند بدین شرح باشد :

 

    

 

مراحل سه گانه سیر و سلوک :

 

 شب قدر بفرض 23 ، شب نزول تجلیات و عنایات الهی است و به همین دلیل لیله مبارکه، نام گرفته ( انا انزلنا فی لیله مبارکه ) از این رو می توان آنرا " شب تجلیه " نامید. و از آنطرف به اعتقاد اهل معرفت مراحل سیر و سلوک و حضرت به سوی خدا در سه مرحله کلی خلاصه می‌شود : 1- تخلیه   2- تحلیه   3- تجلیه   که رابطه بین این سه مرحله ، علی و معلولی و تربتی می‌باشد یعنی مراتب قبلی ، زاینده مراتب بعدی و مراتب بعدی متوقف می‌باشند از اینرو " تجلیه " خود متوقف بر دو مرحله "  تخلیه و تحلیه " است.

 " تخلیه "به معنای پیرایش صفحه دل از رذایل اخلاقی و تاریکی هایی است که در اثر ارتکاب گناهان، زوایای خانه قلب را فراگرفته به عبارت دیگر  تخلیه  ترک معصیت و گناه می‌باشد .

 "تحلیه" به معنای آرایش دل به زیور و زینت طاعت و بندگی است . امتثال اوامر الهی و انجام واجبات در یک عبارت : انجام وظایف عبودیت و بندگی راه  " تحلیه" گویند . از اینرو"تخلیه" جهت سلبی عبودیت است و" تحلیه" جهت ثبوتی آن ، که مجموعاً این دو از آدمی  بنده‌ای صالح می‌سازد و در این میان ، همیشه پیرایش  و به عبارتی پاکسازی مقدم برآرایش و بازسازی است تا هنگامیکه خانه دل از وجود اغیار خالی نگردد نمی توان بهره ای چندان از عبارات و دیگر اعمال ایجابی و ثبوتی بهره برگرفت. چه دانسته شد رابطه این مراحل با یکدیگر رابطه‌ای علی و معلولی است و یکی از اسرای تقدم استعاذه  (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم )که در واقع خالی کردن خانه دل از شیطان است . بر بسمله ( بسم الله الرحمن الرحیم ). که آراستن دل به نام و یاد خداست را می‌توان ، همین دانست .

( برو تو خانه دل را فرو روب         مهیا کن مقام و جای محبوب )

 بنظر میرسد با توجه به این مقدمه طولانی، شب نوزدهم متکفل مقام "تخلیه" و شب بیست و یکم متکفل مقام  "تحلیه" است که در مجموع این دو "تجلیه" و نورانیت را در شب بیست و سوم نتیجه می دهد به عبارتی دیگر در شب نخست بندگان خدا بایستی با توبه و انابه از گناهان هجرت نموده و در شب دوم متعهد نشوند که وظایف بندگی را بجای خواهند آورد آنگاه در شب بیست و سوم خداوند پاداش آن هجرت و رجعت  را با تجلی الهی خویش می دهد ، از همین جا سر آن همه تأکید بر بزرگداشت و بیداری این سه شب و نیز عدم تعیین آن از جانب حضرت معصومین ( ع ) روشن می‌شود و در این میان از باب اینکه هجرت و رجعت را نیرویی پرتوان لازم است و باید به وسایط فیض توسل و تمسک جست که خداوند فرمود: (ابتغوا الیهم الوسیله.  در مسیر به سوی من از وسیله بهره گیرید ) از اینرو، وجود مناسبت ضربت خوردن امیرالمونین علی ( ع ) در شب نخست و شهادت آنحضرت در شب دوم خالی از لطف نیست چه حضرتش به عنوان انسان کامل و بنده محبوب حق بهترین وسیله بندگان گنهکار که عزم جزم رجعت دارند می‌باشد . در خاتمه این بخش شایسته می‌نماید روایتی را که مرحوم کلینی در اصول کافی آورده نقل می‌نمایی ؛ شخصی از امام باقر( ع ) سوال کرد: ای پسر رسول خدا چگونه شب قدر را در هر سال بشناسیم آنحضرت فرمودند: هگامیکه ماه رمضان رسید سوره دخان را در هر شب صدمرتبه تلاوت کن و آنگاه که شب بیست و سوم رسید تو نظاره گر تصدیق آنچیزی می‌شوی که از آن سوال نمودی. این روایت متضمن بر دستور العملی برای معرفت فزونتر شب قدری باشد بر اهمیت فوق العاده شب بیست و سوم ماه رمضان نیز دلالت دارد.

 

1)اختلاف در افق شبهای قدر :

 در واقع وجود طبیعی و مادی زمان ( شب قدر ) که متعدد شده و گرنه حقیقت آن همان دهر اسفل و دهر اعلی  است غیر قابل تعدد بوده و یکی می‌باشد ، از این رو تمام شبهای مختلف از آن حقیقت یگانه بهره ورند و آن حقیقت در ضمن تمام آنها وجود دارد و به عبارت دیگر « ذی ظل . که همان شب قدر دهری» است یگانه بوده و کثرت معلول عالم کثرت (طبیعت ) می‌باشد .

 

  

                                                                       حمید رضا ابراهیم زاده 82/8/25

  

منابع :

قرآن کریم : سوره های دخان ، مائده ، قدر

اصول کافی ( مرحوم کافی )

مجمع البیان ( طبرسی )

تفسیر القرآن الکریم ( محی الدین عربی )

فتوحات مکیه  ( محی الدین عربی )

اسرار لیله القدر ( حمید رضا ابراهیم زاده- 1380 )