فهم دینی
بسم الله الرحمن الرحیم
فهم دینی
رسول اکرم (ص) : اذا ارادالله بعبد خیرا فقهه فی الدین وزهده فی الدنیا و بصره عیوبه
(نهج‌اافصاحه 143 )
اگر دین به درستی فهمیده نشود و عمیق دریافت نگردد، فهمی آسیب دیده و دریافتی آفت زده در انسان شکل می‌گیرد و چنین فهم و دریافتی راهبر به مقاصد دین نیست. بلکه گرد خود گشتن و راه به جایی نبردن است. چنانچه امیرِبیان علی(ع ) میفرماید : « عابد بدون فهم مانند خرِآسیاست که به دور خود می‌گردد و راه به جایی نمی‌برد. » دینداری فارغ از فهم درست دین، نمایشی از اعمال به ظاهر دینی و بی‌بهره از روح و حقیقت دین و بالطبع خالی از محتوای دیانت و بی‌نصیب از نتایج مترتب برآن است. امام علی ( ع ) : « چه بسا روزه داری که از روزه‌ی خود جز گرسنگی و تشنگی بهره نبرد، و چه بسا نمازگذاری که از نماز خود جز بیداری و رنج‌بری نصیبی حاصل نکند. خوشا خوابیدن زیرکان و خوشا روزه گشادن ایشان. » اگر رویکرد به دین بدون تفقه ( فهم عمیق ) صورت گیرد، بد فهمیدن دین، موجب آسیب دیدگی دین و دینداری می‌شود. چنین رویکردی به دین موجب تنسکی خشک و عبادتی بی روح، و کج فهمی و قشریگرایی و خود مداری می‌شود. نفهمیدن دین یا بد فهمیدن چنان خطرناک و مصیبت زاست که امیر مومنان علی ( ع ) اینگونه درباره آن هشدار داده است. و آنان را که از دین فهمی عمیق ندارند چنین تشبیه نموده است ؛ چونان تخم افعی در لانه پرندگان که شکستن آن گناه است، زیرا گمان می رود تخم پرنده باشد اما جوجه‌ی آن شر و زیانبار است، زیرا در حقیقت تخم افعی است.
امام علی ( ع ) مردمانی را که بظاهر اهل دیانتند ولی به سبب نافهمی دین بر مدار جاهلیتند چنین دانسته است یعنی چون اظهار اسلام میکنند و دینداری می‌نمایند ، برخورد با آنان و مجازات کردنشان مجاز نیست . ولی به سبب نفهمی‌شان هزارگونه شر و فساد به بار می‌آورند . تعبیر امیر مومنان علی ( ع ) درباره چنین تنسک و دینداری تعبیری شگفت است. «بسا اهل تنسک و دینداری که او را دیانت نباشد» حکمت 145 نهج البلاغه . مصداق بارز بد فهمیدن دین و نفهمیدن دین خوارجند که تعبد پیشه و متنسک بودند . خطر جهالت اینگونه افراد و جمعیت‌ها بیشتر از این ناحیه است که ابزار و آلت دست زیرک‌ها قرار می‌گیرند و سد راه مصالح عالیه‌ی اسلامی واقع می‌شوند ، منافقان بی‌دین ، مقدسان احمق را علیه مصالح اسلامی بر می‌انگیزنند . امیر مومنان علی ( ع ) در این باره فرموده است : « همانا شما بدترین مردمید . شما تیرهایی هستید که در دست شیطان که از وجود شما برای زدن نشانه خود استفاده می‌کند ، و بوسیله شما مردم را در حیرت و تردید و گمراهی می‌افکند .»
فهم نادرست از دین و فقدان بصیرت در دین ، از خوارج مردمانی ساخت تنگ نظر و کوته بین که همه را بر خطا و منحرف می‌دانستند و جز خود و امثال خود را بر حق نمی‌دیدند. از اینرو براحتی دیگران را کافر و فاسق دانسته و از دین به در رفته معرفی می‌کردند . و در همین حد و اندازه نیز نمی‌ایستادند ، بلکه براحتی خود را مجاز به تعدی به حقوق مردم و حتی ریختن خون آنان می‌دیدند . همیشه اینگونه بوده است که نفهمیدن یا نادرست فهمیدن دین موجب پیدایش چنین مردمانی شده است که به دین و دینداری سخت آسیب زده‌اند . چهره‌ای که خوارج و آنان که روح مذهب خوارج را داشته‌اند ، از دینداری و دین ارائه کرده‌اند ، چهره‌ای تنگ نظرانه و کوته بینانه ، متحجرانه و مقدس مأبانه بوده است و این امر تأثیرات منفی بسیار بر دین و دینداری داشته است . امیر مومنان میفرماید : قصم ظهری [ رجلان ] عالم متهتک و جاهل متنسک . بحار ج 2 ص 112 ) دو گروه کمرم را شکستند عالم متهتک و نادان متنسک . بالطبع کمرشکن تر از این 2 فرقه، هیچ آسیبی بر اسلام نخواهد بود . بنابراین همه نگرانی رهبری اسلام از صدر تاکنون ، آفت و صدمه‌ای است که از ناحیه درون و با توجه به خود محوری‌ها ، خود پسندی‌ها و ظاهر پرستی و جمود و قشری‌گریهایی که در فهم و اجرای دین ، ناشی شده و در هر دورانی خطر اینگونه افراد بمراتب از خطر دشمنان قسم خورده براندازتر و چشم گیرتر بوده است. انتظار میرود امت اسلامی با بصیرت در دین ، اخلاص در عمل و محبت در رفتارهایشان و با انسجام و همدلی و وحدت اسلامی بر همه مشکلات پیش رو فائق آیند .
حمید رضا ابراهیم زاده
1383/5/11
کلیه حقوق برای مولف محفوظ است
