* متن کامل مصاحبه
با دکتر حمیدرضا ابراهیم زاده
پژوهشگر . جامعه شناس وکارشناس ارشد علوم سیاسی
با پایه ی شخصیت معتدل ونظریات مصلحانه ی اسلامی است.
او برای تحقق هدف ونظریاتش از خود و چه بسا از دوست داشتنی ترین خواسته هایش گذشت.
سفارش همیشگی ایشان برای شاگردان ویژه اش حرکت معتدلانه در زمینه سازی جامعه مدنی آخرالزمانی است.
کثرت
مقالات آقای دکتر در حوزه های دین وجامعه و ادبیات ورسانه، وسایر زمینه
های اجتماعی ، مذهبی و مباحث انسان شناسی نشان از عمق نگاه وعلاقه وافر
ایشان به مسائل وخدمات متقابل دین وانسان وتکریم مقام شامخ انسانی می باشد.
به
درخواست گروهی از روشن بینان وفرهیختگان انجمن اسلامی دانشگاه به حضور
ایشان نائل شدیم و گفت و گویی گرم و صمیمی در باب افراطی گری دین مداران در
جوامع اسلامی با ایشان ترتیب دادیم.که دقت وشنیدن آن خالی ازلطف نیست.
وقتی موضوع را با ایشان در میان گذاشتیم .باتبسم همیشگی ابتدا آیه ی لا اکراه فی الدین را برایمان قرائت کردند.
وبعد گفتند هر که آنچه دلتان می خواهد بپرسید
س: جناب استاد اگرممکن است ابتداتعریف جامعی از اسلام اجتماعی داشته باشید.
ج:جامعه
اسلامی جامعه ای قابل تحول وپویایی است که همه ی مبانی دینی آن برای نشاط
زندگی اجتماعی تدوین شده است. جامعه ای که فرهنگ و مطالبات وخاستگاه مدرن
خودش را باتوجه به پشتوانه وحی وسیره رسول خدا واولیا الله حائزاست .
درجامعه اسلامی توسعه یافتگی وتحرک درمسیر مدنیت وعزت وکرامت وهویت ارزشمند انسانی رواج دارد
از
نگاه من ، اسلام در برگیرنده قوانینی برای همه ی ابعاد زیستی جامعه است و
حکومت اسلامی بر این اساس سازماندهی شده است وحتی اساس رهبری حکومت را
احکام قرآن مشخص می نماید و اطاعت از حاکم شرع متین را واجب می داند.
یایها الذین ءامنوا اطیعوا الله و اطیعو الرسول و اولی الامر منکم ... ( نساء 59 )/
معنی آیه : ای کسانیکه باور (توحید ونبوت نبی)دارید.ازخدا وپیامبرش وصاحبان دستوراتشان اطاعت کنید.
و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبین و الصدیقین و الشهدا و الصلحین و حسن اولئک رفیقا ( نساء 69 )/
معنی آیه:وکسانیکه
ازخدا وپیامبرش اطاعت میکنند پس ایشان با کسانی هستند که خداوند به آنها
نعمت میبخشد .پیامبران وراستگویان وشهدا وصالحان و بهترینها رفیقشان هستند
لذا شریعت حقه اسلام بر پایه قرآن ، عقل ، سنت و اجماع حاکمیت خود را بر همه پذیرندگان و تسلیم شوندگان راه اسلام احراز می دارد.
وهیچ مسلمانی نمی تواند بخشی از اسلام را بپذیرد و بخشی را واگذارد و به تعبیر دیگر آیین شکوهمند اسلام ، مسلمان پاره وقت رانمی پذیرد زیرا باور مومن به عمل او در همه جوانب و کلیات نظام الهی ملاک است.
دلیل
بعثت ورسالت نبی اکرم نیز مطابق بافطرت وکرامت ونیاز انسان است همانطور که
پیامبر مأمور به پیام رسانی بود و اگر در قرآن ذره ای دست کاری می شد به
تعبیر قرآن (حاقه 46) ما قطعا رگ گردنش را می زدیم.
خداوند
تمام تأکید خود را برای کرامت انسانی در حوزه پیام رسانی نبی اکرم منطبق
می نماید و آنگاه او را برای تشکیلات حکومت اسلامی ، حاکم شریعت معرفی می
نماید وگرنه مطابق با آیات 10 گانه ای که ذکر شده است نبی اکرم مأمور به
تبشیر و انذار خواهد بود و بس.
آیات بقره 256 – کهف 29 – مزمل 19 – غاشیه 21 و 22 – ق 45 – فاطر 24 – دهر 3 – حدید 15
– آل عمران 159 – آل عمران 164/
لذا در مقطع تبیین رسالت نبی ، امام یا حاکم اسلامی نمی تواند ذره ای از سنَّت را بپذیرد و ذره ای را واگذارد.
اگرچه سنت الهی هرگز تخفیف پذیر نیست.
1- سنه الله فی الذین خلوا من قبل و لن تجد لسنه الله تبدیلا ( احزاب 62 )
2- ما کان علی النبی من حرج فیما فرض الله له سنه الله فی الذین خلوا من قبل و کان امر الله قدرا مقدورا ( احزاب 38 )
منتها احکام و سنت هایی که درآیین اسلام وجود دارند به دو گروه احکام لا یتغیر و احکام قابل تغییروتخفیف منقسم می شوند
لذا
سنت الهی غیر قابل تجدید و تخفیف مانند همه ی واجبات وحیثیت توحیدی
ونبوتی ومعادی ولی سنت های عرفی که از احکام بر جای مانده و قابل تخفیف
هستند
مثلا در همان واجبات مقتضیات اضطرار مکان وزمان وحال یک قاعده واجب را تغییر می دهد وحکم به تساهل ویا تسامح می دهد.
مصادیقی مانند احکام نماز مسافر – مریض – حرمت روزه بر بیمار و ...
لذا گاهی به برداشت شارع مقدس از مقتضیات حال ومکان وزمان ضرورت هایی دراجرای احکام لایتغیر ایجاد ویا مشمول تبصره می شود .
که
هدف از اعمال این تبصره ها ایجاد آسانی وبرداشتن غل وزنجیرهای مشقت
وانحراف است ودرنهایت باید گفت برای برون رفت از شرائط اضطرار جامعه
نیازمند به این فتاوی است.
بی تردید اسلام آیینی است که به افراد خاص وابسته نیست زیرا مرگ ووفات هرکدام از انبیا و ائمه ،باعث انحطاط شریعت شان نبود.
باید گفت اسلام و سنت های الهی با مرگ بزرگان تعطیل بردار نیست.
احترام به نبی و خلفا ، ائمه هدی هم سر جای خود، اما احکام اسلام همچنان در جریان خواهد بود.زیرا حرکت اسلام به شخص وابسته نیست.
س: وضعیت فعلی جوامع اسلامی سراسر دنیا را چگونه ارزیابی می کنید ؟
ج:
وجود فرقه ها و مذاهب باعث شده است که احزاب و گروه های اسلامی تحت عنوان
خیزش های اسلامی در منطقه شکل بپذیرند که بنیان هر کدام از این فرقه ها به
شاخه نظری یک مذهب متصل شده است. در حال حاضر القاعده و جنبش های مربوط و
وابسته به آن در خاورمیانه تصویری از اسلام خشن را در جهان نشان داده است.
مثلا
گروه جیش العدل ، گروه ابومصعب زرقاوی ، گروه شیخ عَرعُور وداعش واین ها
قائل به فتاوی محیر العقولی هستند که بافطرت وکرامت انسانی درتعارض است
احکامی مانند غسل البول ، جهاد النکاح و ...
حتی اخیرا فتوا داده شد نکاح بامحارم هم دراین شرائط ایرادی ندارد ونعوذبالله مرضی رضای خداست.
فتوای
آمیزش با محارم در جریان های اخیر سوریه نشان از آن دارد که گروه های جدید
حتی پایبندی مختصری هم نسبت به سلف سابق خود ندارند و فتوای جدید(!!!) را
فقط نیاز پاره وقت حس کرده اند.
بصورت
کلی وضعیتی که ازسوی خیزشهای جامعه اسلامی شکل پذیرفته چندان وجاهت
اسلامی و انسانی ندارد.وبلکه اغلب درتعارض با شریعت حقه اسلام است ومظلومیت
ومهجوریت قرآن را می رساند
س: چه دلایلی را برای آسیب دیدگی در خیزشهای اسلامی می بینید ؟
ج:
1- تاکید بر اجرای شریعت دربخش های زندگی و فراموشی بخش های دیگر.
2- قشری گری و سطحی نگری در فهم شریعت.
3- گسست از علما ، اندیشمندان ، نخبگان و روند اجتهاد اصیل.
4- شیفتگی و پذیرش برخی دیدگاه های نامناسب غربی به نام نواندیشی اسلامی.
5- خود شیفتگی و گرایش به خشونت و تروریسم.
6- دگماتیسم سازمانی و مصلحت گرائی تشکیلاتی.
7- یاس و جمود و نومیدی وکاهلی.
س:چه راه هایی برای درمان این آسیب ها وجود دارد؟
ج: 1- دینداری بی تصلب و دوری از ظاهر پرستی و قشریگری و منفعت طلبی و پرورش باور کرامت انسانی در نهاد خود .
2- درست نگاه کردن به اصل و بنیاد شریعت . تقویت نگاه در زوایای مهرورزانه ی شریعت.
3- انصاف در حرکت ها و تصمیم گیری ها.
4- بررسی ثمرات حرکت.
5- تلاش برای جذب نخبگان و همراه کردن توده ی مردم .
6- هدفمند بودن در حرکت و اجرای درست نقشه های مفصل برای بیداری اسلامی.
7- تلاش برای دست یابی به صلح پایدار و عزت و رفاه همگانی.
س: چرا با این که اصل اسلام مدافع حقوق و کرامت انسانی است ولی بعضا اجرای آن دقیقا خلاف انسانیت است؟
ج: متأسفانه خِرد اغلب مدعیان ومجریان و رهبران احزاب و خیزش های اسلامی افرادی نامنزه و دور از فطرت انسانی است
آنهایی
که اسلام را فقط برای منافع و تمنیات شخصی و گروهی خود پذیرفته اند وتبلیغ
میکنند و تا آنجا که اسلام برایشان منفعت داشته باشد از آن سنگر و نقاب
استفاده می کنند. این دلیل نمی شود که خود احکام الهی مغایر با کرامت
انسانی باشد. بلکه آراء اشخاص و مفتیان باعث می شود تا چهره خدوم اسلام
مخدوش بنمایاند.
س: آیا مصداق و نمونه ای از خیزش معتدل اسلامی هم داریم؟
ج: بله . انقلاب اسلامی ایران در فوریه 1979 و پیش ازاین فعالیت های امام موسی صدر در دهه 70 و 80 میلادی در لبنان.
در جامعه ای که اغلب فرقه های 25 گانه اسلامی و مسیحی وادیان دیگرفعالیت داشتند از جمله ی معتدل ترین حرکت های اسلامی معاصراست.
س: از شخصیت امام موسی صدر برایمان بگویید.
ج: امام موسی صدرایرانی الاصل ومتولد 1307درکوچه عشقعلی قم هستند
بنا
به توصیه آیت الله بروجردی و دعوت علامه شرف الدین در اوائل دهه 20خورشیدی
در اوج جوانی خویش برای احیای تفکر شیعی به لبنان مهاجرت می کند و جامعه
شیعی لبنان را بسیار محجور و مظلوم می بیند.
ایشان
تلاش خودش را برای اشاعه کرامت انسانی و تمدن اسلامی مختصر به منبر نکرد
زیرا دریافته بود شیعیان لبنان از نظرفکری وفرهنگی دراستعمار وبردگی بودند
واز نظر اقتصادی در رکود و فقر بسر می برند وشاید بهترین راه برون رفت
ازاین بردگی اصلاح توامان قوای فکری واقتصادی آنان بود.
مهندسی بسیار شایسته وزیبایی را در حوزه فکر وفرهنگ مردم آنجا به جریان انداختند
با تدوین اشتغال برای مردم خصوصا بانوان سعی کردند آن ها را از حالت اغمای
اقتصادی خارج کرده وافرادی مستقل وخودباور بوجود بیاورند
سپس کوشید با تاسیس مدارس و موسسات فرهنگی و اجتماعی آموزش حقوق شهروندی را برای مردم بویِژه کودکاه وبانوان ایفا کند.وموفق هم شد
س:
بطور قطع در پروسه توسعه وشرائط زمانی ومکانی لبنان اصطعکاکهایی هم دربین
اقوام ویا افراد خودی وجود داشت رفتار امام موسی صدر در مواجهه با مخالفین
هم لباس خود چگونه بود ؟
ج:
امام صدر معتقد بودند اسلام و تمامی ادیان در خدمت انسان و کرامت انسانی
هستند و اساسا شریعت وبعثت نبوی برای خدمت به بشریت تدوین شده است.
از
این رو خود را اسلام محض و فردی غیر قابل انتقاد و انعطاف نمی دید و در
مواجهه با مخالفین بردباری پیشه می کرد و با اعتقاد به حرکت و باور هایش با
مخالفین گفت و گو می کرد.
کرسیهای آزاد اندیشی اش برای همه افراد بویژه جوانان به راه بود
مشهور است که ایشان در ابتدای جلسات می فرمود درها راببندید ودهانها را بگشائید
حتی
با مسیحیان و سایر اقوام مذهبی با خوشرویی و بردباری برخورد می کردند چنان
چه ایشان در کلیسا نماز عید را برای مسیحیان به جای آوردند و برای
مسیحیان سخنرانی کردند که پس از آن مسیحیان او را مسیح خطاب می کردند.
این شرائط یعنی اقبال عمومی همه ی مردم لبنان برای پذیرش گفتمان امام موسی صدر.
س: وضعیت اقلیت های مذهبی را در کشورمان چگونه ارزیابی می کنید؟
ج: اکنون به لطف خدا از هر اقلیت مذهبی در مجلس نماینده داریم و طبیعی است که آن ها هم در سرنوشت خود سهیم هستند.
البته
یکی از معایب اقلیت بودن ندیده شدن یا کمتر دیده شدن است که باید مطابق با
قانون اساسی ،حقوق شهروندی و مذهبی آن ها بیشتر رعایت شود. وآرامش ورفاه
آنها راهم مورد لحاظ قرار داد.توقع داریم ازسوی دولت وحکومت تکریم اقلیت ها
وطوایف بهتراز گذشته پاسداری ورعایت شود.
س: و کلام آخر ...
ج: رعایت حقوق شهروندی و کرامت انسانی باید همه مردم بعنوان سواد عمومی آموزش داده شود
وآموزه های ارزشمند دینی وفرهنگی باید به درستی به مردم بویژه نسل نو منتقل شود
ودراین مسیر فرهیختگان و نخبگان وهمه مهندسان فرهنگی اعم از علما و هنرمندان وشاعران ومعلمان ومنبری ها و...
سهم بزرگی در انتقال این آموزه ها خواهند داشت.
راه اعتدال و میانه روی پسندیده ترین روش برای معاشرت ومدیریت است
به سفارش معصوم: خیرالاموراوسطها
اسلام دین حنیف است وحنیف یعنی اعتدال
باید
در همه امور بویژه ترویج آیین اسلامی شیوه اعتدالی داشته باشیم . وبرای
آرامش وآسایش و رفاه وعزت مردم تلاش های مدبرانه ومنصفانه داشته باشیم
چیزی که همه ی ادیان خواهان آن هستند ودین عزیز اسلام جزاین نمی پسندد.
والی الله المصیر
باسپاس ازشما بخاطروقتی که برای این دیدارگذاشتید واجازه ی انتشار این مصاحبه ی صمیمی را داده اید
* منبع:ویژه نامه ی ققنوس شماره دهم. انجمن های اسلامی دانشگاه های کشور
تمامی حقوق مربوط به این اثر برای مولف محفوظ است
