ولادت :
فقیه صمدانی وعلامه ی یگانه ی دوران مفسر قرآن کریم و مرجع عالیقدر جهان تشیع
آیة الله الـعظمی علامه حاج سید ابوالقاسم خوئی،
در شب نیمه رجب ۱۳۱۷ ه ق برابر با28 آبان 1278 در شهرستان خوی از تـوابـع آذربایجان غربی، در یک خانواده علمی و مذهبی دیده به جهان گشود
پدر بزرگوار ش، مـرحوم آیة الله سید علی اکبر خوئی، از شاگردان پرتلاش آیة الله شیخ عبداالله مامقانی بود که پس از فـراغت از تحصیل به زادگاه خود مراجعت نموده و به وظایف روحانی خود اشتغال می ورزید پس از مطرح شدن مشروطیت در ایران و موضع گیریهایی که دو طرف موافق و مخالف داشتند، او در سـال ۱۳۲۸ هـ ق شهرستان خوی را به قصد سکونت در نجف اشرف ترک گفت سید ابوالقاسم جوان نیز در سن ۱۳ سالگی، همراه برادرش سید عبداللّه خوئی در سال ۱۳۳۰ به پدر خود پیوستند و در نجف شروع به فراگرفتن ادبیات عرب، منطق و سطوح عالیه نمودند درحدود ۲۱ سالگی بود که شایستگی آن را پیدا نمود تا در درس خارج بزرگترین مدرس حوزه علمیه نجف، یعنی مرحوم آیة الله العظمی شیخ الشریعه اصفهانی حاضر شود و خوشه چین علوم و معارف او گردد البته جز آن استاد بزرگ، اساتیددیگری هم در رشته های مختلف و در مقاطع تحصیلی متفاوت داشته است که خودآن مرحوم در کتاب معجم رجال الحدیث به اسامی برخی از آن اعاظم تصریح دارد.
اساتید او در مراحل مختلف تحصیلی، بزرگان و استوانه های فقاهتی زیربوده اند:
۱ ـ آیة الله شیخ الشریعه اصفهانی (۱۲۸۹ ـ ۱۳۶۱ ه ق).
۲ ـ آیة الله شیخ مهدی مازندرانی (متوفی ۱۳۴۲ ه ق).
۳ ـ آیة الله شیخ ضیا الدین عراقی (۱۲۸۹ ـ ۱۳۶۱ ه ق).
۴ ـ آیة الله شیخ محمد حسین اصفهانی کمپانی (۱۲۹۶ ـ ۱۳۶۱ ه ق).
۵ ـ آیة الله شیخ محمد حسین نائینی (۱۲۷۳ ـ ۱۳۵۵ ه ق).
خـود آن مـرحـوم تـصریح دارد که:
من از دو استاد اخیر الذکر (آیة الله نائینی و آیة الله کمپانی) بـیشترین بهره را برده ام و نزد هر کدام از بزرگان فوق الذکر، دوره کاملی از اصول و خارج فقه، یا کـتابهای متعددی از فقه را حاضر شده ام مرحوم نائینی آخرین استاد من بود که تا آخر عمر ملازم مـحـضر او بودم و از او اجازه روایتی گرفته ام او به من اجازه داد که کتب اربعه را از ایشان روایت کـنـم و ایـشان نیز از شیخ و استادخود محدث نوری (۱۲۵۴ ـ ۱۳۲۰ ه ق) و او از استاد خود، شیخ مرتضی انصاری (م۱۲۸۱ ه ق) روایت می نمود و طریقه شیخ انصاری نیز تا ائمه اطهار (علیهم السلام)، بسیار روشن و واضح است.
آثار و تالیفات
معظم له شاید یکی از موفق ترین مراجع عصر اخیر از نظر تالیف و تصنیف وتقریر بوده باشند، چون عـلاوه بـر تـالیفات گران سنگ و پرمحتوایی که خود انجام داده اند، به همان مقدار یا بیشتر از آن شاگردان و فارغ التحصیلان مکتب فقهی، اصولی و تفسیری او تقریرات او را نگاشته و نشر داده اند در دو جدول زیر ستون تالیفات وتقریرات او با استفاده از منبع پیشین اجمالا مشخص می گردد:.
۱ ـ البیان فی تفسیر القرآن۱ ج (تفسیر).
امتاسفانه تفسیر البیان ایشان درهمان مقطع آغازین بعلت وفات امام ناتمام ماند. اما به نقل واعتراف بزرگان وعلمای تفسیر . تفسیر البیان ایشان یکی از منحصر به فرد ترین تفاسیراز آغاز تا معاصر محسوب می شود.
رب السماء انزل فرقانه علی النبی المصطفی الخاتمی
تفسیر البیان خیر البیان ابوالقاسم الخویی
۲ ـ نفحات الاعجاز در دفاع از کرامت و عظمت قرآن۱ ج (علوم قرآن).
۳ ـ اجود التقریرات ۲ ج (اصول).
۴ ـ تکملة منهاج الصالحین۱ ج (فقه).
۵ ـ مبانی تکملة منهاج الصالحین۲ ج (فقه).
۶ ـ تهذیب و تتمیم منهاج الصالحین۲ ج (فقه).
۷ ـ المسائل المنتخبه۱ ج (فقه).
۸ ـ مستحدثات المسائل۱ ج (فقه).
۹ ـ تعلیقه علی العروة الوثقی۱ ج (فقه).
۱۰ ـ رساله فی اللباس المشکوک ۱ ج (فقه).
۱۱ ـ منتخب الرسائل۱ ج (فقه).
۱۲ ـ تعلیقه علی المسائل الفقهیه۱ ج (فقه).
۱۳ ـ منتخب توضیح المسائل۱ ج (فقه).
۱۴ ـ تعلیقه علی توضیح المسائل۱ ج (فقه).
۱۵ ـ تلخیص المنتخب ۱ ج (فقه).
۱۶ ـ مناسک الحج (عربی) ۱ ج (فقه).
۱۷ ـ مناسک حج (فارسی) ۱ ج (فقه).
۱۸ ـ تعلیقه المنهج لاحکام الحج۱ ج (فقه).
۱۹ ـ معجم رجال الحدیث ۲۳ ج (رجال).
۲۰.التنقیح فی شرح العروة الوثقی
۲۱.مستند العروة الوثقی
به این ترتیب مجموع آثار چاپ شده ایشان ۴۳ جلد می باشد البته جز این آثارمطبوع، آثار خطی ودست نویس و چـاپ نـشـده و نـوارهای پیاده نشده بسیاری دارند که هنوز به مرحله استفاده همگانی نرسیده است.
اساتید و بزرگانی که علامه ازآنها تاثیر گرفته بودند:
آیة الله العظمی خوئی نزد مشایخ و اساتید مختلفی علم و دانش فراگرفته است اساتید او را در فقه و اصول در آغاز مقاله از خود او شنیدیم، اکنون به برخی از اساتیداو در علوم دیگر اشاره می کنیم:
۱ ـ آیة الله شیخ محمد جواد بلاغی (۱۲۸۲ ـ ۱۳۵۲) وی استاد کلام و عقائد و تفسیر عصر خود در نجف اشرف بود مبارزات قلمی او با مسیحیان و یهودیان و مادیون مشهور و آثار او در این باره برای اهل تحقیق روشن است مرحوم آیة الله العظمی خوئی کلام و تفسیر را نزد او فرا گرفته و از او نیز در آثار خود یاد می کند.
۲ ـ سید ابوتراب خوانساری: رجالی عصر خویش در نجف اشرف، آیة الله خوئی رجال و درایه را نزد او فرا گرفته و او حق عظیمی بر غالب رجالیون پس از خود دارد.
۳ ـ سید ابوالقاسم خوانساری: ریاضی دان عصر خویش، حضرت آیة الله خوئی ریاضیات عالی را نزد او فرا گرفته است.
۴ ـ سید حسین بادکوبه ای: استاد بلامنازع فلسفه و عرفان (۱۲۹۳ ـ ۱۳۵۸) وی استاد فلسفه آیة الله خوئی بوده است.
۵ ـ حاج سید علی قاضی: عارف و سالک عصر خود که گروهی را در اخلاق و عرفان پرورش داده و مترجم ما مدتها در مکتب او به سیر و سلوک پرداخته است.
ویژگی ها
کـسانی که مدتی در محضر این عالم جلیل القدر به کسب فیض پرداخته اند، بر این ویژگیها اتفاق نظر و تاکید دارند:
عـلاقه به تدریس
آن مرد بزرگ از دوران جوانی به تدریس و بحث وگفتگوهای علمی علاقه فـراوانـی داشت با اینکه بار مرجعیت در سنین اخیر بر دوش او سنگینی می کرد، ولی از تدریس و تـحـقـیـق و نـگـارش دست برنداشت حتی درسفرهای خود به مشاهد مشرفه، کار علمی را ترک نمی کرد و کارهای موقتی که یک محقق می تواند در سفر انجام دهد، جز برنامه خود قرار می داد و چـه بـسا در مجلسی که گروهی به دیدن او می آمدند، او از کار مقابله و غیره استفاده می کرد در عـلاقـه او بـه بـحـث و گـفـتـگـو هـمـیـن بـس کـه چـه بسا ساعاتی با طرف مقابل به بحث و گفتگومی پرداخت و احساس خستگی نمی کرد.
در شـیوه آموزشی، راه سقراط را می پیمود و با طرح سؤالها و شنیدن جوابها ازطرف، چه بسا او را نـسـبـت به رای و اندیشه خود قانع می ساخت، همچنان که سقراط نیز به این روش معروف بود و می گفت: معلم بیش از آن که آموزنده باشد، پرورش دهنده فکر است.
حفظ قرآن کریم در دوران کهنسالی
علامه خویی در اغتنام از فرصت زبان زد بوده اند واز هر فرصتی برای آموختن و سودمند بودن استفاده می کردند
گفته می شود که ایشان درمسیر رفت وبرگشت از محل تدریس به منزل وبالعکس مبادرت به حفظ قرآن کریم کرده بودند که بیشتراین محفوظات مربوط به دوران هشتاد سالگی ایشان است
تواضع و فروتنی فزون از حد
او از دوران جوانی تا سنین بالا که مرجعیت عظیمی پیدا کرد، به یـک حـالـت زیست و زندگی طلبگی را از دست نداد و پیوسته باکمال ابهت و عظمت مانند یک دانـشـجـوی دیـنی سخن می گفت و سخن می شنید و ازدوستان و بزرگان و کوچکان پذیرایی مـی کـرد عجب و خودبینی در او راه نداشت،ولی در عین حال از آرا و اندیشه های خود تا حد توان دفاع می کرد.
احـتـرام بـه بـزرگـان
او بـزرگـان را بیش از حد تکریم می کرد، به خاطر دارم روزی که در مسجد ی درس می گفت، حضرت آیة الله حکیم پس از درس او در همان جایگاه تدریس می کرد، اسـتـاد پـس از فـراغـت از تـدریس به خاطر مذاکره تلامیذ، کمی درجایگاه تدریس باقی ماند که نـاگـهـان آیة الله حکیم وارد مسجد شد وقتی چشم آیة الله خوئی به وی افتاد، با یک دستپاچگی خاصی کفش و لوازم دیگر خود را برداشت ودست به سینه ایستاد و معذرت خواست.
شاگردان
ایشان در دو مقطع خاص، دو نوع اصحاب استفتا و فتوی داشته اند:
دور نخستین
۱ ـ آیة الله حاج شیخ صدرا بادکوبه ای.
۲ ـ آیة الله شهید سید محمد باقر صدر.
۳ ـ آیة الله حاج شیخ مجتبی لنکرانی.
۴ ـ آیة الله حاج میرزا جواد آقا تبریزی.
۵ ـ آیة الله حاج میرزا کاظم تبریزی.
۶ ـ آیة الله حاج سید جعفر مرعشی.
دور دوم
کـه پـس از اخـراج ایـرانیان از حوزه علمیه نجف، ترکیب هیات فتوی به هم خورد و این حضرات به عنوان اعضای شورای فتوای ایشان برگزیده شدند:
۷ ـ آیة الله حاج سید علی سیستانی.
۸ ـ آیة الله حاج سید علی بهشتی.
۹ ـ آیة الله حاج شیخ محمود فیاض.
۱۰ ـ آیة الله حاج شیخ مرتضی خلخالی.
۱۱ ـ آیة الله حاج شیخ علی اصغر احمدی شاهرودی.
۱۲ ـ آیة الله حاج شیخ جعفر نائینی.
دیگر شاگردان
۱۳ ـ آیة الله حاج میرزا علی غروی تبریزی، صاحب التنقیح.
۱۴ ـ آیة الله شیخ مرتضی بروجردی، مؤلف مستند العروة الوثقی (باب صلوة).
۱۵ ـ آیة الله سید رضا خلخالی، مقرر معتمد العروة الوثقی.
۱۶ ـ آیة الله سید محمد تقی خوئی، مؤلف مستند العروة الوثقی (نکاح ۲ جلد).
۱۷ ـ آیة الله سید مهدی خلخالی، مؤلف فقه الشیعه (اجتهاد و تقلید ۵ جلد).
۱۸ ـ آیة الله شیخ محمد اسحاق فیاض، مؤلف محاضرات فی اصول الفقه (۵ج).
۱۹ ـ آیة الله سید سرور بهسودی، مؤلف مصباح الاصول (۲ ج).
۲۰ ـ آیة الله سید ابوالقاسم کوکبی تبریزی، مؤلف مبانی الاستنباط (۴ ج).
۲۱ ـ آیة الله سید علاءالدین بحرالعلوم، مؤلف مصابیح الاصول (۱ ج).
۲۲ ـ آیة الله سید علی شاهرودی، مؤلف د راسات فی الاصول العملیه (۱ ج).
۲۳ ـ آیة الله شیخ محمد علی توحیدی تبریزی، مؤلف مصباح الفقاهه (۷ ج).
به عنوان اعضا شورای فتوای ایشان برگزیده شدند.
۲۴ ـ آیة الله سید محمد حسین فضل اللّه، مؤلف من وحی القرآن، ۲۴ مجلد.
۲۵ ـ الشیخ اسد حیدر، مؤلف الامام الصادق و المذاهب الاربعه.
۲۶ ـ الشیخ عبدالله الخنیزی، مؤلف ابوطالب مؤمن قریش.
۲۷ ـ السید عبدالرزاق المقرم، مؤلف الصدیقه الزهرا، مقتل الحسین.
۲۸ ـ الشیخ محمد جواد مغنیه، مؤلف الفقه علی مذاهب الخمسه و الکاشف.
۲۹ ـ الشیخ محمد باقر شریف القرشی، مؤلف النظام التربوی فی الاسلام.
۳۰ ـ السید محمد تقی الحکیم، مؤلف الاصول العامه للفقه المقارن.
۳۱ ـ الشیخ محمد تقی الجواهری، مؤلف غایة المامول من علم الاصول.
۳۲ ـ الشیخ عبداللّه نعمه، مؤلف دلیل القضا الجعفری.
۳۳ ـ الشیخ مهدی، مؤلف دراسات فی قواعد اللغه العربیه (۲ ج).
۳۴ ـ الشیخ عبدالهادی الفضلی، مؤلف فی علم العروض، نقد اقتراح.
۳۵ ـ الشیخ محمد الخاقانی، مؤلف نقد المذهب التجربی.
۳۶ ـ السید محمود الهاشمی، مؤلف تعارض الادلة الشرعیه.
۳۷ ـ السید مرتضی الحکمی، مؤلف نظریة الحرکة الجوهریه عند صدرالمتالهین.
۳۸ ـ الشیخ محمد علی البهاولی، مؤلف فی ضلال الصحیفة السجادیه.
۳۹ ـ الشیخ محمد امین زین الدین، مؤلف الاسلام ینابیعه، غایاته، اهدافه.
۴۰ ـ الشیخ محمد مهدی شمس الدین، مؤلف فی الاحتجاج السیاسی الاسلامی.
۴۱ ـ السید هاشم معروف الحسنی، مؤلف المبادی العامه للفقه الجعفری.
۴۲ ـ الشیخ محمد مهدی الاصفی، مؤلف النظام المالی و تداول الثروة فی الاسلام.
۴۳ ـ آیة الله شیخ قربانعلی کابلی، مؤلف تحریر العروة الوثقی.
۴۴ ـ آیة الله سید محمد تقی حسینی جلالی، مؤلف فقه العترة فی زکاة الفطره.
۴۵ ـ آیة الله سید علی شاهرودی، مؤلف محاضرات فی الفقه الجعفری (۳ ج).
۴۶ ـ آیة الله شیخ رضا لطفی، مؤلف الدرر الغوالی فی فروع العلم الاجمالی.
۴۷ ـ آیة الله سید عباس مدرسی یزدی، مؤلف نموذج فی الفقه الجعفری و بلغه الطالب فی شرح المکاسب (۲ جلد).
۴۸ ـ آیة الله سید محمد تقی طباطبائی، مؤلف شرح الناسک فی شرح المناسک و مبانی منهاج الصالحین.
۴۹ ـ آیة الله شیخ محمد تقی جعفری، مؤلف الامر بین الامرین (جبر وتفویض).
۵۰ ـ آیة الله غلامرضا عرفانیان، مؤلف الرای السدید فی الاجتهاد و التقلید.
از دیگر شاگردان مطرح او می توان به :
علامه امام موسی صدر
آیت الله ناصر مکارم شیرازی
آیت الله سید علی خامنه‌ای .
آیت الله حسین وحید خراسانی
مرحوم ایت الله محمدتقی بهجت
آیت الله سید محمدصادق روحانی
آیت الله سید موسی شبیری زنجانی
و آیات عظام:
سید محمد نبوی دزفولی
مرحوم میرزا علی فلسفی
سید محمد هاشم غضنفری خوانساری
شیخ موسی زین العابدینی
سید محمد علی موحد ابطحی
سید صادق روحانی
سید محمد روحانی
سید عزالدین حسینی زنجانی
شیخ حسن صافی اصفهانی
سید تقی طباطبایی قمی
میرزا جواد تبریزی
میرزا علی غروی تبریزی
سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
محمود انصاری قمی
سیدمحمدعلی علوی گرگانی
علی اکبر برهان
محمدصادق سعیدی
سید محمدمهدی موسوی خلخالی
سید باقر موسوی عسکری
محسن کوچه‌باغی تبریزی
سید محمدرضا طباطبایی یزدی
محمدرضا جعفری
سید علی محمد دستغیب
مسلم ملکوتی
دکتر سید جعفر شهیدی
علامه محمدتقی جعفری
محمد صادقی تهرانی
سید جلال‌الدین فقیه ایمانی
سید محمدحسین حسینی طهرانی
محمدصالح کمیلی
ابوالقاسم گرجی
محمد اسحاق فیاض
محمد هاشم صالحی
احمد وائلی
شیخ محسن علی نجفی
شیخ محمد اسحاق فیاض
سید طیب جزایری
هادی باریک بین
شمس الدین نجفی
مجتبی تهرانی
سید علی بهشتی
سید سعید حکیم
شیخ کاظم تبریزی
سید ابوالقاسم کوکبی
شیخ مرتضی بروجردی
شیخ محمدتقی ایروانی
سید علاء الدین بحرالعلوم
محمد آصف محسنی
شیخ محمد علی توحیدی
علامه ی دهر، حضرت امام آیة الله الـعظمی خوئی (ره) در سلسله نور و رحمت فقاهت، فردشاخص و چهره بسیار مـمـتـازی بـود که دهها اثر ماندنی و بنای خیر جاودان از او به یادگار مانده است علاقه ایشان به گسترش اسلام در سطح جهان، انگیزه ای شده بودکه دهها مرکز مهم اسلامی و تبلیغی در نقاط مـختلف جهان به وجود آورند این مؤسسات مراکز نشر اسلام و معاهد نشر مکتب تشیع هستند این مـراکـز در شـهرهای مذهبی قم و مشهد مقدس، اصفهان و دیگر شهرهای ایران به وجود آمده اند، آنـچـنـان که در کشورهای هندوستان، پاکستان، عراق، لبنان و مخصوصا در انگلستان و آمریکا دو مـرکـز بـسـیـار بـاشکوه و آبرومندی به وجود آورده اند و مبلغانی که آشنا به زبانهای زنده جهان بـوده انـد، بـه مـناطق مختلف اعزام نموده اند اینک فهرست اجمالی برخی ازخدمات اجتماعی و اسلامی آن فقیه فقید نامور در اینجا یاد می شود:
۱ ـ مـدیـنة العلم حوزه علمیه قم، با امکانات وسیع و خانه ها و منازل مسکونی طلاب، و کتابخانه جهت طلاب علوم دینی، به صورت شهرک علم و دانش.
۲ ـ مدرسه علوم دینی در ۷ طبقه و کتابخانه معظم مشهد جهت طلاب ومحصلین علوم اسلامی.
۳ ـ دارالعلم اصفهان جهت طلاب و عاشقان معارف اسلامی.
۴ ـ مجتمع امام زمان (عج) در اصفهان.
۵ ـ مـرکز تبلیغی و آموزشی لندن ساختمان کامل و مجهزی که تمام نیازمندیهای مسلمانان را در نظر دارد.
۶ ـ المجتمع الثقافی الخیری بمبئی ـ هندوستان.
۷ ـ مبره الامام الخوئی لبنان.
۸ ـ مدرسه دارالعلم نجف اشرف ـ عراق.
۹ ـ مدارس دینی بانکوک (تایلند) و داکار (بنگلادش).
۱۰ ـ مکتبة الثقافة و النشر للطباعه و الترجمه و التوزیع (انتشاراتی پاکستان).
۱۱ ـ مکتبة الامام الخوئی الاسلامی نیویورک ـ آمریکا.
۱۲ ـ مرکز الامام الخوئی (سوانزی).
۱۳ ـ مدرسه دارالعلم بانکوک (تایلند).
۱۴ ـ مکتبة الامام الخوئی (کتابخانه بزرگ نجف اشرف ـ عراق).
۱۵ ـ مدرسة الامام الصادق (پسرانه) لندن ـ انگلستان.
۱۶ ـ مدرسة الزهرا (دخترانه) لندن ـ انگلستان.
۱۷ ـ مرکز اسلامی امام خوئی در فرانسه.
۱۸ ـ مسجد و مرکز اسلامی در شهر لوس آنجلس ـ آمریکا.
۱۹ ـ مسجد و مرکز اسلامی در شهر دیترویت ایالت میشیگان آمریکا.
۲۰ ـ دهها بنای خیر و مرکز تعلیم و تربیت در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس.
آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی از نگاه دیگران
آیت الله خامنه‌ای:
عمر طولانی و پربرکت این مرد بزرگ که نزدیک به یک قرن امتداد یافت، سرشار از آزمایش‌های الهی و نشانگر سعی و تلاش یک انسان مؤمن و پرهیزگار است. ایشان در بسیاری از علوم اسلامی رایج در حوزه‌های علمیه از اساتید مسلم و کم‌نظیر به حساب می‌آمد. فقیهی بزرگ و اصولی‌ای عمیق و مفسری نوآور و رجالی‌ای صاحب مکتب و متکلمی زبر دست بود.
مرحوم شیخ محمدجواد مغنیه:
او آفتابی است که اشعه‌های روشنگر آن در هر زمان و به هر نقطه‌ای پرتو افکنی می‌کند. او استاد من و استاد بزرگان علم و دانشمندان نجف می‌باشد. او همانند محوری است که علوم اسلامی به دور او می‌چرخد. او کسی است که حوزه نجف مرهون زحمات و فعالیت‌های علمی وی می‌باشد
آیة الله الـعـظمی خوئی در مدت زعامت خود با مصائب و مشکلات فراوانی روبرو شد، زیرا پس از تسلط عبدالکریم قاسم بر عراق و کودتاهای مکرر، وضع روحانیت و مردم نجف، دچار مشکل شد.
کمونیست های وطنی از یک سو و بعثیهای بی رحم از طرف دیگر، عرصه را برروحانیت تنگ کردند خـصـوصـا از سال ۱۳۸۹ که بعثیها روی کار آمدند، مصائب فراوانی آفریده و آیة الله حکیم و پس از وی آیة الله خوئی را با مشکلات انبوهی روبرو نمودند در شهامت و استقامت این مرد بزرگ همین بس که از دوران تسلط بعثیها تا به امروز که ربع قرن از آن می گذرد، آنان نتوانستند از این مرجع بـزرگ، برگی به نفع خود دریافت کنند، یا در جنگ تحمیلی علیه ایران، دست خطی از او بگیرند واو پـیـوسـته با حفظ مرجعیت و حوزه علمیه نجف، کوچکترین باجی به آنان نداد و درعین حال نـاملایمات را تحمل می کرد، تا آنجا که متجاوز از ده سال است که گروهی ازنردیک ترین یاران او به جرم خدمت و دیانت به زندان افتاده اند و از سرنوشت آنان خبری نیست، حتی یکی از فرزندان او یـعـنـی آقای سید ابراهیم خوئی به وسیله بعثیان ربوده شده و هیچ نوع نام و نشانی از او در دست نیست.
وفات یا شهادت
او بـه خـاطـر نـاملایمات و استبداد وخفقان حزب بعث از یک طرف و کهولت سن از طرف دیگر، دچار بیماری سختی شد و هر چه علاقمندان و بزرگان تلاش کردند که برای ایشان پزشکی از خارج بیاورند، یا او را به خارج ببرند، حزب بـعـث با آن موافقت نکرد ودرنهایت به بیمارستان بغداد منتقل گشت و با یک مداوای مرموز او را مـرخـص کـردند .
و هیچ روشن نیست که چگونه و به چه علتی از جهان رفت و در تاریخ مرجعیت شـیـعـه ایـن مـسـالـه بـه تـجـربـه ثـابـت شـده است هر مرجعی که به بیمارستان بغداد منتقل گشت،مرموزانه درگذشت و شما می توانید این مساله را در تاریخ زندگی حاج شیخ احمد کاشف الغطا (م ۱۳۴۴) و حاج آقا حسین قمی (م ۱۳۶۶) و آیة الله حکیم (م ۱۳۹۰) وغیره به روشنی بیابید.
سرانجام اسطوره فقه و فقاهت پس از عمری بابرکت درسن 94 سالگی ، عصر روز۱۷ مرداد ۱۳۷۱ هشتم ماه صفر ۱۴۱۳ در شهر کوفه جان به جان آفرین سپرد.
خبر رحلت آن بزرگوار ساعتها پنهان ماند وسرانجام رادیو بغداد مجبور به بازگویی آن شـد انتشار خبر درگذشت او موجی ازاندوه در میان شیعیان پدید آورد شیعیان مظلوم عراق که در ترس و وحشت عظیمی به سر می برند، خود را آماده تشییع جنازه ی ایشان نمودند، ولی متاسفانه حکومت بعث، حـتـی در خـود نجف اجازه تشییع نداد و آن مرحوم در یک حکومت نظامی محلی در نیمه شب درصحن شریف حرم امام علی (ع) در مدخل مسجد الخضرا که جایگاه تدریس او بود به خاک سپرده شد.
و در تشییع او جز چند نفر از شاگردان او و فرزند عزیزش سید محمد تقی خوئی کسی حضور نداشت.
روحش شاد وبا امیرالمومنین محشور باد.
حمید رضاابراهیم زاده
27آبان 1393
